bij gezet waren." (De Nederlandse ver
taling is uit de dissertatie van Erlend
de Groot). In 1678 overleed Van der
Hem op 57-jarige leeftijd. Hij was toen
nog lang niet klaar met zijn atlas. Ver
schillende delen lagen nog opgeslagen
in portefeuilles, wachtend op de laat
ste toevoegingen voor ze ingebonden
konden worden.
Zijn dochters, de ongehuwde Agatha
(overleden in 1712) en Geertrui van der
Hem (overleden in 1725), weduwe van
Casper de Blois van Treslong van Gin-
derdeuren, koesterden de verzameling
van hun vader. Zij waren streng reli
gieus en leefden als een soort non
('klopje' is de gebruikelijke term). Aga
tha toonde de atlas aan geïnteresseer
de reizigers. In 1711 kwam de Duitse
bibliofiel Konrad Zacharias von Uffen-
bach bij haar op bezoek. Hij verwacht
te er een atlas van Blaeu te zien en kon
zich niet voorstellen waarom er zo'n
ophef over gemaakt werd. Na zijn be
zoek moest hij bekennen dat zijn scep
sis onterecht was, "want het moest ei
genlijk niet een atlas van Blaeu, maar
een werkelijk koninklijke atlas ge
noemd worden." De gezusters Van der
Hem voegden zelf niets aan de atlas
toe. De verzameling bleef in de toe
stand zoals Laurens die bij zijn dood
had achtergelaten. Na de dood van
Geertrui in 1725 liet haar zoon de bi
bliotheek met de atlas van Laurens van
der Hem, die vijftig jaar lang door Aga
tha en Geertrui intact gehouden was,
veilen door de Haagse boekhandelaar
Adriaan Moetjens. Voor de veiling, die
in 1730 plaatsvond, werd een catalo
gus gedrukt, waarin een lijst werd op
genomen van alle bladen van de atlas:
de eerste volledige beschrijving ervan.
In de catalogus is ook een brief opge
nomen van de Franse geograaf Antoi-
ne Auguste Bruzen de la Martinière.
Hij had de atlas bestudeerd in op
dracht van een zekere graaf, die in de
aankoop geïnteresseerd was. Bruzen
schreef een verslag aan de graaf en gaf
daarvan kennelijk een kopie aan Moet
jens, die het voorin de catalogus druk
te. Bruzen schreef onder meer dat de
gene die de gehele atlas zou kopen, er
vanuit kon gaan dat hij de mooiste ver
zameling kaarten ter wereld in bezit
kreeg. Gelukkig was Van der Hems at
las niet het lot van zovele andere atlas
sen beschoren, namelijk geen koper
voor het geheel te vinden en dan maar
in losse delen of zelfs losse bladen ver
kocht te worden. De complete atlas
Willem Schellinks:
Tarantella dans
(Italiaanse
volksdans)
Tekening,
(catalogusnummer
11:22).
k
werd gekocht door prins Eugenius van Savoye (1663-1736),
stadhouder-generaal van de Oostenrijkse Nederlanden. Er
wordt gezegd dat de prins de enorme som van 22.000 gul
den betaalde, maar dit is nooit bewezen. Prins Eugenius, die
rijk en beroemd geworden was als generaal in de oorlogen
tegen te Turken, was ook een groot liefhebber van kunst en
cultuur. Hij verzamelde een grote bibliotheek van zo'n
15.000 boeken. De atlas van Laurens van der Hem was één
van de topstukken in zijn bibliotheek. Na de dood van prins
Eugenius in 1736 werd zijn erorme bezit geërfd door zijn
nicht Victoria. De waarde van de erfenis werd bepaald op
1.870.000 gulden. Alleen de bibliotheek al werd op 150.000
gulden getaxeerd. Ter vergelijking, Eugenius' slot Belvedere
en Winterpaleis in Wenen waren gezamelijk "maar"
100.000 gulden waard. De reeds 52-jarige ongehuwde nicht
wist niet beter dan de erfenis van haar oom zo snel moge
lijk te gelde de maken. Haar huwelijk in 1738 met de twin
tig jaar jongere prins Josef Friedrich von Sachsen-Hildburg-
hausen, die zelf zei dat hij op haar geld uit was, zal ook niet
bevorderlijk zijn geweest voor het behoud van de verzame
ling. Vóór zij ook de bibliotheek konden verkopen greep
keizer Karei VI in. Voor een jaarlijkse lijfrente van 10.000
gulden kocht hij in 1739 de boeken, handschriften en pren
ten. Helaas voor de keizer bereikte Victoria de gezegende
leeftijd van bijna 80 jaar. De keizer betaalde vier en twintig
jaar lang 10.000 gulden per jaar voor een bibliotheek die
150.000 gulden waard was. De atlas was zo'n belangrijk
onderdeel van de bibliotheek van prins Eugenius, dat de
Kaart van Nieuw-
Nederland door
Claesjansz.
Visscher, met in
een bijkaart een
gezicht op Nieuw
Amsterdam.
Handgekleurde
kopergravure
(catalogusnummer
44:08).
GEO-INFO 2004-5
u
o
Z
O
-G
tS)
G
G
u
±4
re
bo
CL
O
U
Ui
QJ
<y
QJ
r-f
U
5h
O
co
!h
19
C/3
U4
4-J
