212
c
o
keizer hem liet opstellen in de Prunksaal. Voor de geschie
denis is deze verkoop uiterst belangrijk geweest, omdat die
keizerlijke Hofbibliotheelc intact gebleven is, en bij het ein
de van het lceizerijk omgevormd werd tot de Österreichi-
sche Nationalbibliothek. De atlas is daarom compleet be
waard gebleven.
In de loop van de eeuwen heeft de atlas onder nogal wat ver
schillende namen bekend gestaan. Uit het commentaar van
Von Uffenbach blijkt dat in zijn tijd gewoon gesproken werd
over de atlas van Blaeu van Laurens van der Hem, toen in het
bezit van diens dochter Agatha. Ook in het begin van de
twintigste eeuw wordt nog gesproken over de 'Atlas Blaeu
der Wiener Nationalbibliothek', ook ziet men de namen At
las des Prinzen Eugen, Van der Hem atlas en Atlas Blaeu-Van
der Hem. Deze laatste benaming, voor zover bekend geïntro
duceerd door Robert Wagner in zijn dissertatie van 1976,
doet het beste recht aan de samenstellers: Joan Blaeu, wiens
Atlas Maior uit 1662 basis vormde en die veel materiaal voor
de verzamelatlas leverde, en Laurens van der Hem, naar
wiens ideeën de verzameling werd opgebouwd. Behalve over
de naam is ook in de literatuur verschil van mening over de
omvang van de atlas. In de veilingcatalogus van Adriaan
Moetjens is de atlas verdeeld in 46 delen, waarvan sommige
delen nog niet gebonden waren, maar als losse bladen in
portefeuilles opgeborgen waren, en vier aanvullende delen.
Na de aankoop door prins Eugenius zijn de bladen uit de
portefeuilles ingebonden, waarbij een paar maal twee delen
in één band gebonden werden (19/20, 26/27, 28/29 en 30/31).
Dat betekent dat de 46delige atlas in 42 banden is gebonden.
Deze banden bevatten in totaal 2431 kaarten, prenten en te
keningen, 63 gedrukte teksten (op 259 bladen) en 46 manu-
scripttelcsten (op 625 bladzijden). De atlas bevat een schat
aan gegevens over archeologie, architectuur, beeldhouw-
u
De volledige Atlas kunst, etnografie, folklore, heraldiek,
Blaeu-Van der Hem navigatie, fortificatie, oorlogsvoering,
opgesteld in de Sala portretkunst, techniek, waterstaatkun-
Terrena van de de en vele aspecten van de zeventiende-
Österreichische eeuwse geschiedenis en gebruiken. Er
Nationalbibliothek zijn vier aanvullende banden ("Ergan-
op 11 maart 2004.
Opengeslagen ligt
deel 43 met het
gezicht op
Jeruzalem.
zungsbande"), die uit andere delen van
Van der Hems bibliotheek afkomstig
zijn, maar door Moetjens aan de atlas
zijn toegevoegd wegens hun overeen
komst daarmee. De Österreichische Na
tionalbibliothek beschouwt deze ban
den als integraal onderdeel van de at
las, die daarmee uit 50 delen in 46 ban
den bestaat.
Hercules draagt
het hemelgewelf.
Gedeelte van een
grotere prent
door Francesco
Villamena, die hier
als titelblad van de
vierde band van de
Atlas fungeert.
Handgekleurde
kopergravure
catalogusnummer
04:01).
Zoals Erlend de Groot in zijn disserta
tie heeft aangetoond, behoorden deze
vier Erganzungsbande niet tot de atlas
van Laurens van der Hem, maar tot
diens verzameling papierkunst. Echter,
ook de 'echte' 46-delige atlas is niet pre
cies wat Van der Hem voor ogen stond
als eindresultaat. Alleen de delen waar
over hij tevreden was heeft hij laten in
binden. De portefeuilles waren nog
niet volledig en de bladen nog niet in
de juiste volgorde gelegd. Bij het inbin
den van deze bladen is dus een onvol
tooid tussenstadium in een band ge
fixeerd. De Atlas Blaeu-Van der Hem is
daarom meer de atlas zoals die door de
veilinghouder Adriaan Moetjens is
samengesteld. Daarmee lean men dus
stellen dat de vier Erganzungsbande
wel tot de atlas behoren. Als zodanig is
de atlas dan ook geplaatst op de VN-
lijst van "Het geheugen van de wereld".
Het is verbazingwekkend dat geduren
de meer als 250 jaar de enige volledige
beschrijving van de Atlas Blaeu-Van der
Hem de veilingcatalogus van Adriaen
Moetjens uit 1730 was. Omstreeks 1990
GEO-INFO 2004-5
C
g
o
Z
rt
bo
•-«
O-
O
QJ
4—
QJ
<ZJ
<SÏ
S-i
1
QJ
f—i
Naam en omvang van de atlas van Laurens
van der Hem
Catalogus
