Geschenk uit bouwwereld
1 mocht er kort geleden bij het NCG-jubileum een
buste van de geodeet Baarda worden onthuld: in het
lgemeen zijn beelden van landmeters schaars in
Nederland. Aan de noordkant van het Noord-Hollands Ka
naal prijkt bij een centrum met megastores, tegenover de
oude vesting van Alkmaar, sinds 1997 wel een beeld van een
landmeter. De onthulling werd niet aangekondigd in tech
nische vakbladen en de toenmalige promotiecommissie
Geodesie wist kennelijk van niets. Later werd het uitgebeel
de instrumentarium in de vakpers niet beschreven of on
juist aangeduid. Het beeld is van de hand van de Allcmaarse
beeldhouwer John Bier, die correct instrumenten uit de tijd
van de met name genoemde landmeter weergaf.
Adri den Boer,
redacteur
Beeldend kunstenaar Bier gaf landmeter Adriaan Antonisz
gereedschap mee in beide handen. In de rechterhand heeft
de landmeter een in de pose onbenutte meetketting met
schakels van vaste lengte. Met de andere hand houdt hij ac
tief een stok vast met een meetkruis met vier vaste richtvi-
zieren waarmee (alleen) loodlijnen
konden worden uitgezet. Aan de plaat
sing van het beeld is meer dan een half
jaar na de onthulling beperkt aan
dacht besteed in een anoniem bericht
in een vakblad waarbij de twee uitge
beelde vakmatige attributen - meet
kruis en meetketting dus - niet werden
genoemd [1]. In een boek over de auto
matisering van het Kadaster tussen
1945 en 2000 nam de beeldredacteur
daarvan - een wel letterlijk passende
aanduiding - een foto van het beeld op
en noemt in het onderschrift "één van
de eerste meetinstrumenten: de Hol
landse Cirkel" [2]. Intussen was dat ou
de instrument breder bekend gewor
den door de oprichting van de stich
ting De Hollandse Cirkel in 1998 en
een gelijknamig tijdschrift in 1999. Te
veronderstellen is dat onbedoeld hier
in de verklaring ligt van het zo benoe
men van een eenvoudiger meetkruis.
(Overigens zijn Hollandse Cirkels het
bewaren meer waard geweest dan de
eenvoudige meetlcruizen: de eerste
vindt men in museale collecties en de
laatste het meest op afbeeldingen.) Het
beeld toont dus een meetkruis en geen
Hollandse Cirkel, zoals Dou die ont
wierp en die graadverdeling, kompas
en vizierlineaal of alhidade heeft om
hoeken te kunnen uitzetten of opme
ten [3]. Benutten van een Hollandse
Cirkel door de in de kracht van zijn le
ven afgebeelde Adriaan Antonisz
(1541-1620) zou ook wel wat vroeg -
zelfs anachronistisch - zijn geweest.
Hoe gedetailleerd de onthulling en het
beeld zelf destijds zijn omschreven in
regionale media, is voor deze bijdrage
niet nagegaan.
Landmeter Adriaan Antonisz.
"Mr. Adriaan Antonisz 1541-1620 Allc
maarse landmeter en vestingbouwer",
zo luidt de hoofdtekst op de sokkel. Hij
ontwierp in zijn geboortestad de
vesting die het Spaans beleg van 1573
doorstond en bouwde ook de verdedi
gingswerken van Naarden, Muiden,
Tiel en Bourtange. Elders heet hij ook
lcartograaf en vanaf 1582 was hij ook
GEO-INFO 2004-6
+r*-r
Een beeld van een landmeter
A\
278
Ook burgemeester
