410
iW wind
Dirk Wesse link.
ie een boek leest of een artikel over het ontstaan
van het Nederlandse kadaster zal daarin meestal
een beschrijving aantreffen van de volgorde van
werkzaamheden. Heel in het kort: de landmeter werkte per
gemeente, bepaalde eerst met het gemeentebestuur de
grens van de gemeente door er omheen te wandelen, maak
te een beschrijving van de grens met bijbehorende schet
sen, verdeelde de gemeente in kleinere onderdelen (secties)
en ging daarna over tot opmeting, met een plaatselijk drie-
hoelcsnet als grondslag. Vaak maakt een schrijver melding
van de verzameling voorschriften, in Frankrijk ontstaan als
Recueil Méthodique, in 1811 van toepassing verklaard voor
onze gewesten en in 1812 ook in Nederlandse vertaling be
schikbaar gekomen, onder de naam Methodique Verzame
ling der wetten, decreten, reglementen, instructiën en deci-
siën betrekkelijk het cadaster van het Fransche Rijk [M.V.].
Wat in zo'n boek of artikel eigenlijk
niet aan de orde komt, is de vraag of de
uitvoering van het werk ook zo is ver
lopen als was voorgeschreven. Met an
dere woorden: men beschrijft veelal de
verplichte procedure, niet de werke
lijkheid. Waar M. de Vos nog vermeldt:
"De opmeting van elke gemeente
moest worden voorafgegaan door eene
nauwkeurige vaststelling van haare
grenzen" [Vos 1902], stelt C.J. IÜuvers
kortweg: "De opmeting werd voorafge
gaan door een nauwkeurige vaststel
ling van de grenzen der gemeente"
[Kluvers 1937]. Ook prof. Koeman
schrijft, nadat hij de opmeting en in
ventarisatie van de eigenaren heeft ge
noemd: "gemeentegrenzen waren van
te voren nauwkeurig vastgesteld, opge
meten en in een Proces-Verbaal om
schreven" [Koeman 1982]. De kadastra
le atlassen waarvan er intussen onder andere in Gelderland
een groot aantal is verschenen, melden dezelfde volgorde
in een hoofdstuk over "het kadaster en de openbare re
gisters".
Delimitatie na opmeting
Fig. 1
De titelpagina van
het Proces-Verbaal
van sectie-indeling
van Nij broek.
Jvr
ifc cfnniipg
[Teeling 1982] die op pagina 45 e.v. van
zijn boek een alfabetische lijst geeft
van de kadastrale gemeenten in Gel
derland met het jaartal van meting en
de naam van de landmeter. Deze lijst
vulde ik aan met de data van de Proces
sen-Verbaal van grensbepaling, van
sectie-indeling, van verificatie en met
de datering van het register van drie
hoeksmeting. Het resultaat van deze
inventarisatie van data was verras
send.
Op de Veluwe waren alleen Arnhem,
Renlcum en Wageningen "normale ge
vallen". Alle andere Veluwse gemeen
ten blijken eerst
te zijn gemeten
en pas later is de
gemeentegrens
gedelimiteerd. In
de andere delen
van Gelderland
lag het iets an
ders. Toch was de
totaalscore: van
de 184 kadastrale
gemeenten waar
van het Proces
Verbaal van bepa
ling der gemeen
tegrens bij het ka
daster of het Gel
ders Archief is
bewaard gebleven
(alleen dat van
Netterden is afwe
zig) was slechts
bij 73 de normale volgorde gehan
teerd. Bij de overige was de meting eer
der uitgevoerd dan de delimitatie. Dat
riep nieuwe vragen op. Hoe is dat te ver
klaren? Zijn er misschien oudere grens
bepalingen die niet zijn bewaard of zijn
die in een ander archief opgenomen?
der van A?t der
1 - $getièn<
In 1995 werkte ik mee aan de kadastrale atlas van Veenen-
daal. Het bleek mij dat Gelders Veenendaal was gemeten in
1827 maar dat de delimitatie van de gemeentegrens plaats
had in 1831. Dat was reden om systematisch te onderzoe
ken of deze onlogische volgorde in Gelderland meer was
voorgekomen. Ilc maakte gebruik van het werk van Teeling
Versnelling van de
opnemingen in 1826
In een uitvoerig artikel waarschuwt
A.D.M.Veldhorst [Veldhorst 1991] haar
GEO-INFO 2004-10
l.c Jru jir
■"ij
Jc firifvLqp na luc
31»- IMTlhl
ftSDttUU J y
&r 8 wtttj nil Wj~ tüLtyiurc
i/j*i 'cbiipJil cm Ir pinzJUn c-p
ic era J?KÜk»lV4K
■I D* ËsttllJBU.
tiiUu^a
k"l'j*i yii -fofcijk liTi gra^JadturJ der gtmcalx d*ariy-a|H:up in cu dli
Uil «LI ï'Jiiyi
Enkele bijzonderheden over de start
van het kadaster in Gelderland
P E ÖGE J- FERBJ J L
