BOEKBESPREKING
Kenneth Nebenzahl
ervaringen van Marco Polo heeft ver
werkt als een belangrijk keerpunt.
oosten en verspreidden de Islam en hof
Mapping the Silk Road and beyond; 2000 years of exploring the East.
Londen: Phaidon Press Limited, 2004, ISBN 0 7148 4409 8. Prijs 49,95.
Natuurrampen teisteren Japan, ge
weid in het Midden-Oosten is aan
de orde van de dag en de economie van
China en de Zuidoost-Aziatische landen
vertoont een sterk stijgende lijn. Reis
bureaus adverteren met reizen naar In
donesië, India en Thailand. Restaurants
laten ons proeven van de Chinese, de Ja
panse, de Mongoolse en de Thaise keu
ken en gezondheidsinstellingen wijzen
op de innerlijke rust die oosterse medi
tatie ons kan geven. Azië is dichterbij
dan het ooit geweest is. Het is onvoor
stelbaar dat er in het Europa van voor
de jaartelling nauwelijks iets bekend
was over Azië. En dat de kennis die er
was, grotendeels was gebaseerd op fan
tasie en geloof. Economische en reli
gieuze motieven en wetenschappelijke
en avontuurlijke nieuwsgierigheid
hebben Azië en Europa in de afgelopen
twee millennia in allerlei opzichten
dichter bij elkaar gebracht en Azië
steeds nauwkeuriger op de kaart gezet.
De tachtig antieke kaarten die Kenneth
Nebenzahl, een gerenommeerd histo
risch kartograaf, heeft geselecteerd in
"Mapping the Silk Road and beyond"
blijken een uitstekende weerspiegeling
te geven van de denkbeelden die over
Azië heersten in de periode waarin ze
zijn vervaardigd, Nebenzahl begint met
de veroveringen van Alexander de Gro
te en de invloeden van Ptolemeus op
het geografische wereldbeeld. Publica
ties van Ptolemeus' kaarten tonen aan
dat er rond het begin van de j aartelli ng
al handel plaatsvond tussen Europa en
Azië, onder andere in handelscentra
die later belangrijke knooppunten zijn
aan wat de Pruisische historicus Ferdin
and Richthofen in de negentiende
eeuw zou bestempelen als de "zijderou
te", een netwerk van karavaanroutes
tussen China en het Middellandse Zee
gebied. Pas na de Middeleeuwen, waar
in het christelijke geloof een belangrij
ke stempel drukte op het geografische
wereldbeeld en waarin schitterende
kaarten als de Hereford Mappaemundi
van Richard van Haldingham ver
vaardigd werden, bouwden kartogra-
fen voort op de denkbeelden uit de
Oudheid en gingen ook recente ontdek
kingen een rol spelen. Nebenzahl be
schouwt de Catalaanse Atlas waarin
kaartvervaardiger Cresques Abraham
De handelswaar die Europa bereikte,
bestond vooral uit luxegoederen waar
onder zijde en kruiden. Het toenemen
de verlangen naar deze goederen ener
zijds en anderzijds beperkte houdbaar
heid en de hoge prijs die het gevolg wa
ren van de vele transacties in de han
delscentra en de tijd en moeite die
gepaard ging met het vervoer over land
en over zee bracht de Europeanen ertoe
handelsreizen te ondernemen naar de
herkomstgebieden van de goederen om
de handel zelf te kunnen controleren.
Deze reizen zouden voornamelijk
plaatsvinden overzee. De Portugezen
waren de eersten die erin slaagden om
een doorvaart te vinden naar het
oosten via de Kaap de Goede Hoop. La
ter zouden de Spanjaarden, Nederlan
ders, Engelsen en Fransen hen volgen.
Beetje bij beetje ontdekten ze de
kusten van Zuid- en Zuidoost-Azië en
brachten ze deze in kaart. De opeenvol
gende kaarten laten duidelijk zien dat
de kustlijn steeds nauwkeuriger wordt
weergegeven door de kartografen uit
die periode, waaronder de Nederlanders
Jodocus Hondius, Willem Janszoon
Blaeu en Johannes Janssonius. Wel
blijkt duidelijk dat bij lange na niet alle
kennis die ontdekkingsreizigers terug
brachten direct de tekentafel bereikte
en dat kartografen veel informatie af
leidden uit eerder verschenen kaarten.
Pas vanaf de periode dat de Europea
nen zich in Aziatische handelsneder
zettingen gingen vestigen groeide ook
de kennis over de binnenlanden sterk.
Noord- en Noordoost-Azië werden pas
in de achttiende eeuw, tijdens de zoek
tocht naar een noordelijke dooivaart
naar Azië, ontdekt en gekarteerd. De
laatste kaart in het boek, gegraveerd
door Adrien Hubert Brué in 1814, geeft
een vertrouwd en gedetailleerd beeld
van Azië. In de binnenlanden zijn nog
slechts een paar gebieden niet inge
vuld.
Naast economische motieven speelden
ook religieuze motieven en weten
schappelijke nieuwsgierigheid een rol
bij het verlangen om Azië te verken
nen. Langs de handelsroutes over land
en over zee brachten Europese missio
narissen het Christendom naar het
Boeddhisme zich sterk. Kennis uit het
oosten vond zijn weg naar Europa en
andersom bereikten Europese denk
beelden Azië.
Het is fascinerend om te zien hoe Azië
op de opeenvolgende kaarten steeds
meer haar vertrouwde vorm krijgt en
hoe de kennis over de oosterse bescha
vingen op de kaarten wordt verbeeld.
Nebenzahl slaagt er door zijn levendige
beschrijvingen van het kaartbeeld in
zijn geheel, en van de gedetailleerde af
beeldingen die het merendeel van de
kaarten sieren in het bijzonder, uitste
kend in om elke kaart te plaatsen in
zijn historische context. Daarnaasl be
steedt hij veel aandacht aan de lcaart-
vervaardigers en de nieuw verworven
kennis die ten grondslag heeft gelegen
aan de verschillen die duidelijk waar
neembaar zijn wanneer een vergelij
king wordt gemaakt met kaarten die
eerder in het boek aan bod zijn geko
men. Fraai zijn ook de vormgeving van
het boek en het papier dat enigszins
doet denken aan zijde.
Ze zorgen ervoor dat de kaarten goed
tot hun recht komen en dat het gemak
kelijk is om de aandacht te verschuiven
van de kaart naar de bijbehorende be
schrijving en andersom. Minpuntje is
echter wel dat enkele kaarten zodanig
verkleind zijn weergegeven, dat de lees
baarheid wordt bemoeilijkt. Van elke
kaart is in de kantlijn aangegeven wie
de vervaardiger is en wanneer en hoe
de kaart is gepubliceerd. Ter complete
ring zijn achterin het boek een woor
denlijst, een chronologisch overzicht
en een bibliografische selectie opgeno
men.
"Mapping the Silk Road and beyond"
geeft een levendig beeld van de karte
ring van Azië. De ondertitel "2000 years
of exploring the East" komt uitstekend
tot zijn recht en daardoor is het boek
een aanrader voor iedereen die geïnte
resseerd is in antieke kaarten en de ont
dekking van Azië.
Eddie Poppe
GEO-INFO 2005-1
