BOEKBESPREKING
Noordzee; cartografie van een wereldzee
Jan de Graaf en Steven van Schappen jaren vanuit het noorden naar de heeft, zolang het verleden in ere wordt
Den Haaguitgeverij Lopende Zaken, 2004. kusten zal oprukken - trekken direct gehouden en als inspiratiebron voor
Prijs €35,—. de aandacht. De sterke nadruk op de de toekomst wordt aangewend. Niet al-
culturele aspecten van de Noordzee leen in de ruimtelijke ordening maar
n oktober 2004 werd de nieuwe laat zich verklaren door de inspiratie ook bij de behandeling van politieke
Noordzee-atlas gepresenteerd. (Een op de Franse historicus Femand Brau- vraagstukken. Zeker nu de Noordzee
bijdrage daarover verschijnt in het del, die in zijn boek "La Méditerranée in de vijfde nota Ruimtelijke Ordening
maartnummer van Geo-Info). Vrijwel et le monde méditerranéen a l'epoque wordt beschouwd als "landsdeel", vin-
gelijktijdig met de nieuwe Noordzee- de Philippe II" stelde dat de zee in staat den de auteurs het belangrijk om
atlas verscheen het boek "Noordzee; is een zekere culturele eigenheid te tegengas te geven, om de vastelands-
cartografïe van een wereldzee". Het
boek, door de auteurs - historicus Ste
ven van Schuppen en stedenbouwkun
dige Jan de Graaf - beschouwd als "de
atlas", valt al direct op door zijn vorm
geving. De witte omslag voelt aan als
de huid van een zeehond. Het boek
gaat vergezeld van een enorme poster
met een indrukwekkende matrix van
scheppen. Daarbij doelde hij op de
Middellandse Zee. Beide auteurs van
"Noordzee" vragen zich terecht af of
het concept Noordzeecultuur - een
'wereld' rondom de Noordzee waarin
mensen een zeker stelsel van doen en
denken delen - bestaansrecht heeft.
denkwijze plaats te laten maken voor
een denkwijze waarin de zee centraal
staat. In het overdragen van deze denk
wijze zijn ze zonder meer geslaagd.
Wel gaan ze erg ver door te constate
ren dat daar een nieuwe Noordzeelcar-
tografische invalshoek voor nodig is.
Combinaties van thema's leiden Alhoewel een definitie ontbreekt, is
meestal tot voorspelbare maar soms het duidelijk dat deze invalshoek zich
400 kaartjes waarin twintig aan de tot verrassende inzichten, waarvan er
Noordzee gerelateerde thema's wor- enkele in het boek zijn uitgewerkt.
Interessant is bijvoorbeeld de combi
natie van de dierenlcaart met de vuil-
kaart, waarin de diergebieden en de
visserij bewegingen worden vergeleken
met lichtvervuiling en met zoetwater-
kenmerkt door een lagenbenadering
waarbinnen de zee centraal staat. Deze
invalshoek is niet nieuw. De Noordzee
atlas bijvoorbeeld is er ook op geba
seerd. Het binnen deze invalshoek in
kaart brengen van mentale en symboli
sche thema's is wel nieuw, en de ma
den gecombineerd. De kaartjes laten
zien dat de op wereldniveau relatief
kleine Noordzee veel meer is dan een
uitgestrekt wateroppervlak. Dat het
een gelaagde ruimtelijke werkelijk
heid is, die wordt beïnvloed door fysi
sche, economische en sociale factoren,
mentale en symbolische de 'vervuilde' plaatsen feilloos weten creativiteit. Hetzelfde geldt voor de
matrixvorm waarin de kaarten op de
worden
vervuiling door rivieren die uitmon- nier waarop dat is gedaan, is zeer ge-
den in de zee. Het lijkt alsof de dieren durfd en getuigt van een flinke portie
en een
waarde heeft die tot uiting komt in al
le denkbeelden die door de
zee worden opgeroepen. Zo
bevat de poster een weer
kaart, een dierenlcaart, een
schatkaart - waarop aardgas-
en aardolievelden en -leidin
gen zijn aangegeven - een
verlceerslcaart en een spraalc-
lcaart die de talen toont die
rondom de Noordzee wor
den gesproken. In het boek
worden alle thema's afzon
derlijk uitgewerkt in een
mix van wetenschappelijke
te mijden. Vooral de mythelcaart legt
O
fUealrtikufl
niiMinn
Helaas gaat de vormgeving
binnen de omslag regelma
tig ten koste van de functio
naliteit. Zo overheerst de
helderoranje achtergrond-
kleur de miniatuurkaartjes
van (wereld)zeeën, steden
rondom de Noordzee, rivie
ren die in de Noordzee uit
monden en zeediepten, die
voor- en achterin het boek
kennis, verhalen en anekdotes, overgo- bijzondere verbanden bloot. Sterke getoond worden, en is ook het letterty-
ten met een filosofisch sausje. Vlot ge- verhalen vonden duidelijk hun oor- pe niet prettig gekozen. Hetzelfde kan
poster
teerd.
gepresen-
ten van oude kaarten waarop de zee
centraal staat.
schreven en rijk geïllustreerd met sprong rondom locaties waar wrakken
kaartmateriaal, vooral met fragmen- gevonden zijn en waar de dreiging van
de zee het grootst was. Combinaties
van drie of meer kaarten zijn op
de poster niet aangegeven. De bijbeho-
Opvallend is het aantal mentale en rende website www.lust.nl/lust/noord
symbolische thema's dat in kaart ge- zee/noordzee.html biedt wel de moge-
bracht is. De mythelcaart, de helden-
lcaart en de banglcaart - waarop de ge
bieden beneden zeeniveau zijn aange-
gezegd worden van zes kaartjes die de
dieptezones van de Noordzee weerge
ven. Eén alomvattende kaart zou vol
staan hebben. Een stippenlcaart toont
de neerslaghoeveelheden in het
Noordzeegebied. De contouren van de
Noordzee zijn er niet op aangegeven
en bovendien is het de kleur van de
stippen waarmee de neerslaghoeveel-
heid wordt gekwantificeerd, en niet de
geven, evenals de chemische scheeps- Al aan het einde van de inleiding con- grootte, zoals de regels van de lcarto-
lijlcheid om verbanden op te sporen
tussen meerdere thema's.
rampen sinds 1970 en de richting
waarin de monsterlcrab de komende
cluderen de auteurs dat het concept
Noordzeecultuur zeker bestaansrecht
grafische grammatica voorschrijven.
De kaart met de visserijbewegingen en
111
GEO-INFO 2005-2
«rat
OrStfwjii
mauuii
IMLMltfl
mnjir
X
iUHUB*
WvMslli
m m
«Mffbii**
ctantbuai
