worden in de tabel onderverdeeld in vier categorieën:
(1) provincies Nederland; (2) Nederlands Oost-Indië; (3) lan
den; (4) wereld(delen). In tegenstelling tot Noordhoff en
Wolters had Thieme, wellicht als gevolg van de liberale be
ginselen van de eigenaren, geen aardrijkskundige wand
kaarten in zijn assortiment die bij het godsdienstonderwijs
werden gebruikt. Per categorie is de indeling zoveel moge
lijk chronologisch. Zoals eerder uiteengezet [Brink en Holl,
2002] kan uit tabel 1 direct worden afgelezen welke wand
kaarten succesvol waren (meerdere herdrukken) en welke
als winkeldochters jarenlang in dezelfde druk te koop ble
ven.
Uit tabel 1 kan echter ook worden afgeleid hoe de omvang
van het wandkaartenfonds van Thieme varieerde in de loop
van de tijd. In fig. 2 is dit weergegeven en is tevens een ver
gelijking gemaakt met Noordhoff en Wolters. Deze drie uit
gevers zijn in het vierde kwart van de negentiende eeuw ge
start met het uitgeven van schoolwandlcaarten (Noordhoff
wat later dan Wolters en Thieme) waarna bij alle drie in de
loop van de twintigste eeuw een sterke groei optrad. Het ge
volg van de brand in 1944 in het pakhuis van Thieme is dui
delijk te zien. Het aantal wandkaarten liep terug van 52 in
1930 naar slechts twee in 1950. In de loop van de jaren ze
ventig verdwenen de wandkaarten geheel uit het Thieme-
fonds. De dip in het aantal wandkaarten in het fonds van
Wolters rond 1950 is veroorzaakt door het onverkoopbaar
worden van acht Nederlands Oost-Indië kaarten (Noordhoff
was veel minder op dit gebied gericht).
Het gegeven dat in fig. 2 de lijnen van
Wolters en Thieme bij elkaar liggen en
die van Noordhoff hoger ligt, is goed
verklaarbaar. Noordhoff had uitgebrei
de series klein formaat wandkaarten
van de Nederlandse provincies, Euro
pese landen en de werelddelen in haar
assortiment terwijl de wandkaarten
van Wolters en Thieme doorgaans ge
detailleerder en van een groot formaat
zijn (150 a 250 cm in de hoogte en/of
de breedte, vaak de onderwerpen
Nederland, Nederlands Oost-Indië, Eu
ropa, Wereld).
ac
X
ira
r~T
NKftjhöt
Tiims
tz
i«n
iru
Vooral Wolters en Thieme waren dus aan elkaar gewaagd
en dit is weer in overeenstemming met het beeld dat in een
van de jubileumboeken van Thieme wordt geschetst: Thie
me onderhield vriendschappelijke betrekkingen met
Noordhoff maar er waren dikwijls irritaties in de verhou
ding met Wolters [Kallcwiek en Kalkwielc, 1992]. Ook uitge
ven is natuurlijk maar mensenwerk. Het wordt tijd om de periode van
personen achter al die lcaarttitels in tabel 1, auteurs en uit- 1870 tot 1968
gevers, weer tot leven te brengen. We laten het verhaal be- (het jaar van de
Fig. 2. Het aantal
aardrijkskundige
wandkaarten in de
fondsen van
WoltersNoordhoff
en Thieme in de
ginnen in het jaar 1863.
Thieme Compagnie
Het jaartal in de tekst van het uitgeversmerk van W.J. Thie
me: 'Waelcsaem In Thyme's Eedel Cruyt, Anno 1863' ver
dient enige toelichting. In 1863 nam C. Schillemans een
boekhandel-druklcerij-uitgeverij in Zutphen over van de fa
milie Thieme en besloot de naam te handhaven om gebruik
fusie tussen
Noordhoff en
Wolters).
te maken van de bestaande, landelijke
bekendheid [Jubileumboek Thieme,
1913]. De uit Wesel afkomstige H.C.A.
Thieme had namelijk van een onbedui
dend, van zijn schoonvader in 1792
overgenomen boekhandel-uitgeverij
tje een voor negentiende-eeuwse be
grippen groot bedrijf gemaakt met cir
ca 350 uitgaven. Een klein deel daar
van was bedoeld voor Latijnse scholen
en universiteiten, maar zoon W.J. Thie
me en kleinzoon W. Thieme namen
ook al enkele schoolboeken voor het la
ger onderwijs in het fonds op. Het be
drijf was in de jaren vijftig en zestig in
financiële problemen geraakt, maar
Schillemans wist in 1863 blijkbaar wat
hij deed. De schoolwetten van 1857
voor het lager onderwijs, waarbij on
der meer aardrijkskunde een verplicht
vak werd, en van 1863 voor het middel
baar onderwijs veroorzaakten een gro
te vraag naar onderwijsuitgaven. De li
beraal C. Schillemans was een voortva
rend zakenman, actief in allerlei vere
nigingen, zoals de 'Nederlandsche Uit
geversbond', en bracht het bedrijf in
korte tijd tot grote bloei. Rond 1880
moet hij de beslissing hebben geno
men om zich grotendeels te richten op
schooluitgaven. Door de overname in
1887 van het advertentieblad voor het
onderwijs 'De Vacature' kon hij in con
tact komen met (hoofd)onderwijzers,
leraren en auteurs en maakte hij van
de naam Thieme een vertrouwd geluid
in de onderwijswereld. In de fondsca
talogus van 1896 zijn al 103 van de 123
pagina's gewijd aan 'Werken voor het
Onderwijs'. Maar lang niet elke school-
uitgever zag ook brood in de uitgave
van schoolwandlcaarten. Schillemans
echter wel.
Erin gerold
Door de alfabetische rangschikking
staan de aardrijkskundige uitgaven al
tijd vooraan in de fondscatalogus
maar het vak aardrijkskunde kreeg
ook daadwerkelijk veel aandacht van
Thieme. Daarom treffen we in het
Thiemefonds vanaf circa 1880 langza
merhand steeds meer (telcen)atlassen,
invulkaart)*es, aardrijkskundige hand-,
leer- en leesboeken, reliëfmodellen,
flesjes met grondsoorten en, niet te
vergeten, schoolwandlcaarten aan. Het
is niet bekend of daar een bewust be
leid achter heeft gezeten maar wat de
wandkaarten betreft krijgt men de in
druk dat Thieme er vrij toevallig in is
GEO-INFO 2005-9
LBT
1Ï*
i i
J-'r-—- i i j
I
-
