BOEKBESPREKING
Morfologische Atlas van de Nederlandse Dialecten, deel 1.
De Schutter, G., Van den Berg, B., Goeman, T. en De Jong, T., Amsterdam University Press,
Amsterdam 2005, ISBN 90 5356 697 X. Prijs 95,00.
Syntactische Atlas van de Nederlandse Dialecten, deel
Barbiers, S., Bennis, H., De Vogelaer, G., Devos, M. en Van der Ham, M., Amsterdam
University Press, Amsterdam 2005, ISBN 90 5356 702 X. Prijs 95,00.
In juni van dit jaar presenteerde het
Meertens Instituut, dat de taal- en cul
tuurverscheidenheid in Nederland
onderzoekt en documenteert, twee
nieuwe linguïstische atlassen: de "Mor
fologische Atlas van de Nederlandse Dia
lecten (deel 1)" en de "Syntactische Atlas
van de Nederlandse Dialecten (deel 1)".
Beide atlassen zijn een onderdeel van
een uniek drieluik - dat wordt gecomple
teerd door de "Fonologische Atlas van de
Nederlandse Dialecten" - over de Neder
landse dialecten aan het einde van de
twintigste eeuw. Als het drieluik in 2006
door het tweede deel van de Morfologi
sche en de Syntactische Atlas wordt vol
tooid, vormt het drieluik 's werelds
meest uitgebreide en gedetailleerde be
schrijving en kartering van de dialecten
binnen een taalgebied.
Beide atlassen bestaan uit een kaarten-
gedeelte en een commcntaargedeelte,
die goed op elkaar aansluiten en de
atlassen goed toegankelijk maken. De
inhoud is echter behoorlijk specia
listisch, bedoeld voor taalkundigen en
cultuurhistorici. Zo belicht de Morfolo
gische Atlas de woordvorming: meer
US)"
voudsvorming, verkleinwoordvorming
en woordgeslacht; de Syntactische At
las de zmsbotiw waaronder voegwoor
den en voegwoordvervoeging, reflexie
ve en reciproke voornaamwoorden en
vraagwoordverdubbeling. Vanuit kar-
tografisch oogpunt is vooral de weerga
ve van de geografische spreiding van de
dialectverschijnselen in de atlassen
interessant.
De dialectverschijnselen zijn gemeten
in het Nederlandse taalgebied dat,
naast Nederland, ook Vlaanderen en
het noordelijkste puntje van Frankrijk
omvat. Verspreid over het taalgebied
en in het bijzonder in de overgangsge
bieden met andere taalgebieden en op
de eilanden (vanwege het isolement)
zijn meetpunten vastgelegd. De Morfo
logische Atlas telt in totaal 613 en de
Syntactische Atlas 267 meetpunten. In
de buurt van deze meetpunten zijn, in
het kader van het dialectenonderzoek,
interviews gehouden met informan
ten die aan een aantal criteria
moesten voldoen - waaronder het spre
ken van het dialect van zijn of haar
woonplaats - om voor het onderzoek in
aanmerking te komen. De interviews
zijn opgenomen en te vinden op de
website van het Meertens Instituut
(www.meertens.nl) en vervolgens ge
analyseerd en verwerkt in het kaarten-
gedeelte en het commentaargedeelte
van beide atlassen.
Het merendeel van de kaarten zijn
symboolkaarten. In de Morfologische
Atlas wordt voornamelijk gewerkt met
zwarte en blauwe symbolen die ver
schillen in vorm.
Als het aantal vor
men beperkt is,
geeft de kaart een
duidelijk over
zicht van de mor
fologische dialect
verschijnselen. Bij
een veelheid aan
vormen wordt het
kaartbeeld echter
al gauw druk en is
het moeilijk om
verschijnselen terug te vinden die
maar op één of enkelè meetpunten
zijn aangetroffen. Slechts enigszins
wordt dit opgevangen door de keuze
voor symbolen met kleine vormver
schillen of symbolen met verschillen
de oriëntatie voor verwante verschijn
selen. Het gebruik van kleur in combi
natie met vorm zou de kaarten in deze
atlas beter leesbaar maken. In tegen-
■8
stelling tot de Morfologische Atlas
hanteert de Syntactische Atlas vierkan
tjes die verschillen in kleur. Omdat de
Syntactische Atlas minder meetpun
ten telt en het aantal legendaklassen
over het algemeen kleiner is dan in de
Morfologische Atlas, zijn de kaarten
prettig leesbaar en geven ze een goed
overzicht van de syntactische dialect
verschijnselen. De Syntactische Atlas
bevat ook een aantal vlakkenkaarten
die aangeven of een verschijnsel er
gens wel of niet aanwezig is. De vlak
ken zijn bepaald op basis van extrapo
latietechnieken en niet gebonden aan
bestaande gebiedsindelingen.
Beide atlassen geven een indrukwek
kend beeld van de morfologische en
syntactische taalvariatie in het
Nederlands taalgebied. Juist door de
snelle vervaging van de dialecten,
door de toenemende mobiliteit en de
communicatiemogelijkheden, is het
belangrijk dat deze taalvariatie goed
wordt gedocumenteerd. De atlassen
zijn daar zeker in geslaagd. De atlas
sen zijn echter te gespecialiseerd
voor belangstellenden die een brede
kennis van de Nederlandse taalvaria
tie ontberen. Momenteel werkt
het Meertens Instituut aan een we
bapplicatie met 5VG (Scalable Vector
Graphicsj-kaarten. Wellicht dat deze
applicatie de informatie die de atlas
sen bieden in begrijpelijke bewoor
dingen ook voor deze groep toeganke
lijk lean maken.
Eddie Poppe
gffg**
lig"
Üfy5 sagNs*
4
SANtt
i
f ts
Syntactische Atlas
van de Nederlandse
Dialecten
l
a
m
Deel 1
m
SjefBatrts
1
3
a.
1»
X
m
m
6untl»i Bt Mogcteet
MMgnet vtr. dw Ham
i
3
O.
O
m
m
/ÉP
UHtHtoa Mhlnn% Pnn
GEO-INFO 2005-10
