Fig. 10. Weergave
van Amerika, door
Adriaan Collaert, in
navolging van
Maarten de Vos,
1604. Op de
achtergrond links
kannibalen, rechts
een Spaans leger dat
Azteken of Inca's in
de pan hakt.
baar te zijn (Afrika ging al schaars gekleed) en Amerika
zat naakt op de vloer. Van Magellanica, symbool van het
slechts gedeeltelijk ontdekte onbekende Zuidland, was al
leen het hoofd zichtbaar. Hun verschil in status was ook
aan andere afbeeldingen kenbaar zoals bijvoorbeeld de
kenmerkende dieren of transportmiddelen: Europa had
een strijdwagen, Azië zat op een kameel, Afrika op een
krokodil en Amerika op een armadillo, een soort gepant- Fig. 11. Nieuwskaart
serde miereneter die alleen in Amerika voorkomt (fig. 10).
Dat was een reflectie op haar ongeciviliseerde aard, haar
bijna sub-menselijlce status, die het de Europese christe
lijke ontdekkingsreizigers mogelijk maakte om het
grondgebied en de eigendommen van de inwoners van
Amerika in bezit te nemen en de mensen zelf tot slaven te
verklaren. Het excuus daarvoor was de staat van barbarij
en het zogenaamde kannibalisme. Dat kwam telkens
weer tot uiting op de kaarten van het werelddeel: de weer-
van Pernambuco,
vervaardigd door
A. Verhoeven,
Antwerpen 1625.
A=Pernambuco,
Met De Laet als een van de leiders, ver
overde de WIC het noordoostelijke ge
deelte van Brazilië en hun komst daar
betekende een nieuwe benadering die
afgeleid kan worden uit hun weergave
van de inboorlingen. In de schilderijen
van Albert Eckhout worden de India
nen, maar ook de Negers en Mulatten,
voor het eerst als individuen afge
beeld, als mensen. Niet alleen de inwo
ners maar ook het landschap wordt ge
humaniseerd. Het wordt getemd en
het wordt onderwerp van menselijke
activiteiten. In de nieuwskaart van Per
nambuco (fig. 11) van 1625 zien we het
snijden en verwerken van suikerriet,
het telen van aardappelen en ananas
en het telen, raspen en bereiden van
maniok. In plaats van kannibalen en
wilde dieren vinden we in het binnen
land van Bahia en Pernambuco suiker
molens. Deze schilderijen worden la
ter ook opgenomen in de Nederlandse
kaarten van dit gebied. Deze humani
serende invloed blijkt het best uit het
werk van de schilders die Johan Mau-
rits van Nassau, de Nederlandse gou
verneur van Pernambuco, met zich
meebracht.
De Nederlandse schilders Frans Post en
B=kanaal naar de Albert Eckhout werden vergezeld door
stad, C=weg tussen de wetenschappers Willem Piso en
de twee kastelen, Georg Marcgraf die met hulp van de
D=Fortaleza de humanist Barlaeus een geschiedenis
gave van luie inwoners, liggend in een hangmat, wordt tiena (aarden fort), vervaardigden van hun verovering van
van kartograaf op lcartograaf overgenomen, evenals plaat
jes van kannibalen in een soort barbecue waarbij de afge
hakte benen en armen in de bomen hangen van een soort
openlucht-slagerij. Dat dit gebeurde op de eerste kaarten
van rond 1600 was nog tot daaraan toe maar dat men er
mee doorging tot voorbij 1630, toen men door de nauwe
re contacten al lang beter had moeten weten, wekt verba
zing. Voor Patagonië zien we hetzelfde: berichten over de
grote lengte van de inwoners brachten de lcartografen er
toe de lengte van de Alakaluf en andere stammen te over
drijven tot goliath-gelijkende proporties, zowel op hun
kaarten als op globes.
E= dorp Recife, Brazilië (Rerum per octennium in Brasilia
F=kasteel aan zee, et alibi nuper gestarum...). Er is door hen
ook een manuscriptenverzameling op
gebouwd, Theatrum rerum naturalium
Brasiliae. Deze bestond uit 800 tekenin
gen, olieschilderijen en aquarellen van
G=stenen rif,
H= Braziliaanse
scheepvaart, I=kapel
Nuestra Senhora de
Nazareth, K=de Indianen, negers, beesten, planten en
manier waarop de vruchten (inclusief een beschrijving
Portugezen zich van alle dieren en insecten) en een
voortbewegen. Historia naturalis Brasiliae, samenge-
In 1630 publiceerde Johannes de Laet een compendium
van alle op dat moment in de Republiek aanwezige kennis
over Amerika, getiteld Beschrijvinghe van West Indien (dat
wil zeggen van Amerika), en deze beschrijving vormt een
enorme vooruitgang vergeleken met de atlas van Van Wyt-
fliet uit 1598. Aangezien De Laet later een van de leiders
werd van de Westindische Compagnie (WIC), kunnen we
zijn beschrijving ook zien als een actieprogramma ('mis
sion statement' is de term nu) van wat de nieuwe compag
nie wilde bereiken, welke rijkdommen het wilde aftappen
en in welke handel het ook een aandeel wilde krijgen. De
beschrijving bevatte het op dat moment beste beschikbare
kaartmateriaal.
ïf.
GEO-INFO 2005-11
■f
iTDwIU I
n
