steld door Johannis de Laet (1648), met
alle planten beschreven en getekend
door Georg Marcgraf en Willem Piso.
Naar mijn mening is dit de eerste we
tenschappelijke documentatie en kar
tering van Amerika, honderd jaar vóór
La Condamine en 170 jaar vóór de we
tenschappelijke kartering door Von
Humboldt. Het materiaal dat bij al de
ze ondernemingen was verzameld,
werd door Johan Maurits bij terug
komst over heel Europa verspreid: de
len eindigden in de Republiek, in De
nemarken, in Berlijn en in Parijs, waar
het nieuwe stijlen van de ornamenta
tie beïnvloedde. Het is eigenlijk pas
thans dat al dat materiaal weer met el
kaar in verband wordt gebracht.
Maar de Republiek was te klein en had
te weinig hulpbronnen om zijn wijd
verbreide wereldrijk blijvend te verde
digen en het werd geleidelijk gedwon
gen het op te geven; ook deze Brazili
aanse ervaring werd uiteindelijk een
vage herinnering.
De manuscriptkaarten van
Van Keulen
Maar zo wil ik niet eindigen. Er bleef
aan het eind van de zeventiende en het
begin van de achttiende eeuw één
Nederlandse onderneming die zijn
wereldwijde relevantie behield en dat
is de zeekaartenfirma van de Van Keu
lens. Hun in 1680 in Amsterdam gepu
bliceerde Nieuwe grote schijnende zee
toorts bevatte 230 gedrukte zeekaarten;
een bewijs van systematische plan
ning, complete bedekking en unifor
me schalen. Op dat moment bestond
er geen vergelijkbare publicatie en de
latere zeekaartenseries van de Britse,
Franse of Spaanse marine waren qua
lcaartkaders en schalen op Van Keulen
gemodelleerd. De kwaliteit van de zee
kaarten van Van Keulen kon de toets
der tijd echter niet doorstaan en het
bedrijf ontbeerde de hulpbronnen om
hun kaartmateriaal met nieuwe meet
technieken te verbeteren en te actuali
seren.
Behalve deze gedrukte kaarten ver
kocht het huis Van Keulen ook meer
dan 500 verschillende manuscript-
kaarten (geproduceerd 1704-1726) op
een grotere schaal (waaronder haven-
aanlooplcaarten). Van die manuscript-
kaarten zijn er nog 350 bewaard in de
Universiteitsbibliotheek van Leiden,
\V
Jij
Fig. 12. honderd in Rome (van het gebied van Oost-Indië; ze werden
Voorbeeld van de in 1910 gelokaliseerd in de bibliotheek van het Vaticaan
manuscriptkaarten maar zijn sedertdien zoek); onlangs werden er 120 gevon-
van Van Keulen van den in Berlijn, meest van de kusten van de Oostzee en Scan-
het eiland Lennox dinavië, en vijftig andere zijn over de hele wereld verspreid.
voor de kust van De kaarten hebben een uniform formaat (60x1 OOcrn) en
Vuurland, door de dito uitvoering (fig. 12).
Nederlanders
l'Heremitens eiland Om in stijl te eindigen, toont fig. 13 een deel van een, in de
genoemd naar de
bevelhebber van de
kaartenverzameling van de Utrechtse Universiteitsbiblio
theek bewaarde, kaart uit 1644 van de Stille Oceaan. Daar-
vijfde vloot, op staan de orders geschreven voor Abel Tasman van de
VOC-gouverneur in Batavia die hem beval te gaan kruisen
tussen Callao, Acapulco of Panama enerzijds en Manilla
anderzijds om het zilverschip te onderscheppen ten
oosten van de Ladronen (ofwel de Marianen). Bovenaan dit
kaartffagment geeft een zigzaglijn aan waar Tasman heen
en weer moest varen. Het mocht echter niet baten. De
Nederlanders slaagden er niet in om er één enkel zilver
schip te pakken te krijgen. Maar hun pogingen daartoe
hebben in elk geval bijgedragen om belangrijke delen van
de aarde te ontdekken.
Fig. 13.
De orders voor
Abel Tasman om een
Spaans zilverschip
te onderscheppen
dat in 1644 van
Spaans Amerika
naar de Filippijnen
zou varen.
,<*n. *^.*4 *A<U Au».
O
Literatuur
Boogaart, E. van den en F.J.Duparc, Zo wijd de wereld
strekt. Den Haag, 1979.
Boxer, C.R., The Dutch seaborne empire 1600-1800. London,
1965.
GEO-INFO 2005-11
V
:i i
i- pit'idir* jC i ïll m f4
4 i.
T '1
H .1 I
497
V
