Zuidelijk Zuid-Amerika
1600-1643
In de eerste helft van de zeventiende
eeuw zeilden zeven Nederlandse vlo
ten vanuit de Republiek naar Chili. De
ze vloten waren uitgerust door ver
schillende combinaties van reders.
Sommigen onder hen wilden de oorlog
tegen Spanje ook in Zuid-Amerika uit
vechten, anderen waren meer geïnte
resseerd in het vinden van een nieuwe
route naar Oost-Indië. Mijn hoofdbron
voor de hier volgende beschrijving
vormt de serie Monumenta Cartographica
Neerlandica van Günter Schilder.
In 1598 verlieten twee vloten, van res
pectievelijk vijf en vier schepen, Rot
terdam op weg naar Straat Magellaan.
De eerste vloot stond onder het com
mando van Jaques Mahu en Simon de
Cordes en was gefinancierd en uitge
rust door Johan van der Veelcen en, de
uit Antwerpen afkomstige, Pie ter van
der Hagen. Op hun route naar het zui
den voeren ze langs de oostkust van
Zuid-Amerika en, zoals gebruikelijk,
karteerden ze wat ze daarvan zagen.
Na veel ontberingen zeilden ze in 1599
door Straat Magellaan maar daarna
verloor het schip Het Geloof de andere
schepen uit het zicht. Omdat er al zo
veel manschappen waren omgeko
men, besloot kapitein Sebald de Weert
terug te varen naar huis in plaats van
alleen naar Azië door te zeilen. Terwijl
hij terugvoer door de Straat ontmoette
hij de andere vloot, onder bevel van
Olivier van Noort. Op weg naar huis
ontdekte De Weert de noordelijkste
uitlopers van de Falkland Eilanden,
die hij naar zichzelf noemde (de Se
bald de Weerts eylanden) voordat hij
■I
XP
H I
I
I
I
I
P
I
I
I
I
I
I
i
r
1
1
~r^
Fig. 4. De kaart
van Outgersz
zoals die door
Hondius werd
gepresenteerd.
De eilanden in het
cartouche links zijn
de Sebald de Weert
Eilanden, in het
noorden van de
Falkland Archipel.
Het detail komt
van de kaart van
Hondius uit 1606
waar de verwijzing
naar Zacharias
Heijns nog op staat
(Venditur apud
Zachariam Heijns
te koop bij
Zacharias Heijns).
in het jaar 1600 weer thuis kwam. Zijn scheepsarts schreef
een reisverhaal van hun belevenissen dat in datzelfde jaar
werd gepubliceerd. Zijn stuurman, Outgersz, die in beide
richtingen door Straat Magellaan had gekoerst, vervaardig
de een boek met zeilaan wij zingen van de zeestraat met een
voudige schetsen van de kust op verschillende schalen, be
schrijvingen van de kusten, lodingen en landaanzichten.
Doordat alle gedetailleerde kaarten van de voorgangers die
door de straat voeren (zoals Magellaan, Drake, Sarmiento de
Gamboa en Cavendish), als ze al vervaardigd zijn, verloren
zijn gegaan, is dit boek uit 1600 de oudst bewaarde serie
waarnemingen van Straat Magellaan (fig. 3).
We hebben ons altijd afgevraagd waarom Outgersz zelf
geen kaart van de Straat vervaardigde maar alleen een set
deellcaartjes, opgenomen in zijn zeilaan wij zingen. Pas re
centelijk is er een vroegere staat van de bekende kaart van
Hondius van Straat Magellaan ontdekt [Van der Krogt 1997]
waarop de opmerking staat dat de kaart te koop was bij Za
charias Heijns, dezelfde persoon die ook Outgersz' zeilaan-
wijzingen uitgaf (fig. 4). Dus blijkbaar werden zeekaart en
zeilaanwijzingen tegelijkertijd uitgegeven en moet de
Fig. 3. Illustratie uit kaart ook volgens Outgersz' specificaties getekend zijn. In
de Zeilaanwij zingen de latere door Hondius uitgegeven versie van 1606 werd de-
van Outgersz van
straat Magellaan
ze verwijzing naar Zacharias Heijns verwijderd en deed hij
net of hij de kaart zelf had vervaardigd. Kaarten op basis
(Nieuwe volmaeckte van de zeilaanwij zingen van Outgersz werden ook in 1601
beschrijvinghe der
vervaerlijker strate
Magellani,
vervaardigd door Theodoor de Bry; een meer uitgewerkte
versie verscheen in 1602 op een wandkaart van Amerika,
uitgegeven door Cornelis Claesz.
Amsterdam 1600).
De vloot onder Van Noort zeilde van 1598 tot 1602 om de
wereld en was daarin de vierde (na Magellaan, Drake en Ca
vendish). Zijn vloot brandschatte de kusten van Chili en Pe
ru voordat ze hun reis voortzetten. Hun verslag over de
Zuidamerilcaanse kusten (in de Schipvaert ghedaen door de
straat magellanes ende om den gantschen wereldcloot) wordt on-
GEO-INFO 2005-11
n F
1
r r
u
Hk-
t
ri -J
Ir'
1
Mi
Ui
BK
r, ■-
J f) -
n
493
