UTRECHT
Limes Atlas
J. Bazelmans, T. Bloemers, R. Broesi, B. Colenbrander, C. Visser. Uitgeverij 010, Rotterdam
2005, ISBN 90 6450 535 7 208 p. hardcover, prijs 45,-.
Met de Limes wordt de grens van
het Romeinse Rijk bedoeld. Zeker
in Nederland speelt de Limes een be
langrijke rol in de ruimtelijke planvor
ming. Een mooi voorbeeld is Leid-
sche Rijn. De Limes wordt hier op di
verse manieren zichtbaar gemaakt
door bijvoorbeeld een reconstructie
van een Romeinse wachttoren en het
aangeven van een Romeinse weg in
de bestrating. Gezien het belang van
de Limes in de cultuurhistorie is het
verschijnen van de Limes Atlas lo
gisch te noemen.
Het boek begint met een aantal es
says die ingaan op de rol van de Ro
meinen bij de vorming van Europa
en, uiteraard, specifiek hun rol in
wat nu Nederland is. Tussen de es
says door zijn een aantal duokaarten
opgenomen: het Romeinse Rijk in
200 en de Europese Unie in 2000,
idem voor Nederland, Utrecht en Nij
megen. Wat die kaarten vooral laten
zien, is de enorme cultivering van
het landschap. Met name de bebouwing
springt er uit doordat deze als zwarte
vlekken worden weergegeven op een
lichte ondergrond.
Vervolgens komen onderwerpen als ar
chitectuur, de Limes als netwerk en
In de serie 'SUN-Historische atlas
sen (www.historischeatlassen .nl)
verschenen tot januari 2006 zes de
len: Rotterdam, Maastricht, 's-Herto-
genbosch, Ooijpolder en Duffelt, Nij
megen en Utrecht. De atlassen in de
ze serie zijn meer dan kaartenboe-
ken, zoals de 'Grote historische atlas
sen' met topografische kaarten. In de
Historische atlassen wordt de ruim
telijke ontwikkeling van een stad of
streek stap voor stap in beeld ge
bracht en toegelicht. Elk hoofdstuk
behandelt een bepaald thema. De le
zer krijgt aan de hand van het over
vloedige illustratiemateriaal een
compleet beeld van het ontstaan en
de groei van de stad of de streek met
haar altijd indrukwekkende geschie
denis. In Gco-info 2005-5 (p. 267/268)
besprak Winifred Broeder reeds het
ruimte en tijd aan bod. Bijzonder is
dat er ontwerpstrategieën zijn opgeno
men. Dit zijn diverse mogelijkheden,
met voorbeelden, hoe de Limes in het
straatbeeld geïntegreerd kan worden.
Het is een bijzonder mooi uitgevoerd
boek. De kartografie, die wat stijl be
treft wat doet denken aan de Nieuwe
Kaart van Nederland, is fraai vormge
geven. Er zijn kaartseries van diverse
Twintig eeuwen ontwikkeling
gebieden (Delta, Utrecht, Nijmegen,
Leiden) die de situatie in de jaren 200,
1200,1650,1900 en 2000 laten zien. De
ontwikkelingen laten zich hierdoor le
zen als een film. Maar de term atlas is
hier niet op zijn plaats. Daarvoor is er
helaas te weinig zorg besteed aan de
relatie tussen kaarten en tekst. Een
voorbeeld: uit de essays blijkt dat de
Limes niet overal dezelfde verschij
ningsvorm heeft. Regelmatig dacht
ik bij het lezen dat een kaart van de
totale Limes met de verschijnings
vorm ontbrak. Deze kaart is wel op
genomen maar er wordt in de tekst
nergens naar verwezen. Hetzelfde
geldt voor afbeeldingen van oude,
historische kaarten. Ze worden wel
genoemd maar dat ze aan het eind
van het boek worden afgebeeld,
staat nergens vermeld. Eigenlijk
geldt voor alle opgenomen kaarten
dat de relatie met de tekst niet dui
delijk wordt.
Al met al is de Limes Atlas een uitga
ve die een duidelijk hiaat in de lite
ratuur over de Limes opvult. De es
says zijn verhelderend, de kartogra
fie is verzorgd. Maar een echte atlas is
het niet en dit zorgt ervoor dat er toch
uiteindelijk een gevoel blijft hangen
dat er kansen zijn gemist.
ElgerHeere
in 2004 verschenen deel over Rotter
dam. Zij vond de uitgave(n) geen at
las in de traditionele zin van het
woord en de vele oude kaarten voor
al een illustratie bij de tekst.
Ook dit deel over Utrecht is een ju
weel. Auteur Hans Renes (1954) is als
historisch geograaf werkzaam aan
de Faculteit der Geowetenschappen
van de Universiteit Utrecht en de Fa
culteit der Letteren van de Vrije Uni
versiteit te Amsterdam. De schrijver
wijdt in het Woord Vooraf terecht
een passage aan de betrouwbaar
heid van kaarten. Volgens hem ma
ken kartografen onderscheid tussen
de meetkundige, de topografische
en de 'chronometrische' betrouw
baarheid. ("De eerste ligt het meest
voor de hand: kloppen de hoeken en
de afstanden? Kan men een oude
stadsplattegrond zonder problemen
over een moderne leggen?") Gewe-
Historische atlas van de stad Utrecht.
Twintig eeuwen ontwikkeling in kaart gebracht
Hans Renes, SUN Amsterdam 2005, ISBN 90.8506.189x, 80 p., prijs 26.50.
Limes Atlas010
HISTORISCHE ATLAS VAN DE STAD
x
in kaart gebracht
Ifl
z
i SUN
CEO-INFO 2006-2
