BOEKBESPREKING
De Atlas van het Bijbelse Continent
Atlas van het Bijbels Continent door Jean Klare (kaarten) en Klaas A. D. Smelik (teksten), 120 p.
ISBN 9061265487, Uitgeverij NBG/Heerenveen. Prijs 19,95.
134
Na afloop van het GIN-congres op
vrijdag 25 november 2005 stapten
we aan het einde van de middag in de
trein naar Deventer waar 's avonds de
presentatie plaatsvond van de Atlas
van het Bijbelse Continent. Helaas: hoe
dichter we Deventer naderden, des te
alarmerender werden de omroepbe-
richten van de hoofdconducteur Door
het slechte winterweer strandden we
uiteindelijk in Apeldoorn. Soms moet
je je dan maar gewonnen geven. Im
mers, de mens wikt maar God be
schikt. Apeldoorn, hoe toepasselijk
voor de Atlas van het Bijbelse Conti
nent: zowel het hoofdkantoor van de
Topografische Dienst Kadaster
is er gevestigd alsook de
Theologische Universiteit Apel
doorn.
Bij het licht van een zwakke
winterzon aan het einde van
de middag geniet ik nu, ander
halve maand later, met de At
las van het Bijbelse Continent
op schoot van de kartografie
en de teksten die de verschil
lende bijbelverhalen duiden.
Deze nieuwe publicatie sluit
aan bij het grafisch concept
dat Jean Klare samen met Loui
se van Swaaij ontwikkelde
voor de Atlas van de Belevings
wereld (zie Geo-Info 2005-11).
De 24 fictieve kaarten gaan uit
van (bekende) bijbelse verha
len en laten niet de geografi
sche context van deze verhalen
zien maar nemen de lezer mee
in de gedachtewereld die in de
verhalen besloten ligt. De atlas
past noch in een historiseren
de traditie, zoals bijvoorbeeld
een schoolatlas voor bijbelse
geschiedenis die de bijbelse
plaatsen in kaart brengt, noch in een
moraliserende traditie, zoals bijvoor
beeld de 'Routekaart voor het leven'
met het Smalle Pad en het Brede Pad.
Klare en Klaas Smelik drukken in deze
atlas hun eigen stempel op de combi
natie van kartografie en bijbel om zo
de lezer uit te nodigen om het imagi
naire landschap van de bijbel op een
verrassende manier te beleven. In de
tekst bij de kaart van 'Terra Incognita',
het land waar de onbekendheid van
God is ondergebracht, legt Smelik uit
waarom in de Joodse traditie de naam
van God niet wordt uitgesproken. Kla
re benadrukt dit (topo-)grafisch door
op de kaart plaatsen in te tekenen zo
als 'Bron van Waarheid' of het pad 'De
Ondoorgrondelijke Weg'.
De atlas is duidelijk een systematische
en coherente verzameling van 'geogra
fische gegevens' over een bepaald ge
bied: de 24 kaarten zijn geordend naar
de volgorde van de bijbelboeken en
vertonen zo een systematiek en samen-
hang. Het gebied waarop de atlas be
trekking heeft, zien we op de over
zichtskaart die op de omslag is afge
drukt. De genummerde kaders tonen
de uitsneden van de verschillende
kaarten en fungeren als index voor de
atlas. In een oogopslag ziet de lezer dat
de ordening van de deelkaarten wél de
volgorde van de bijbelboeken volgt
maar niet de geografische ligging van
de uitsneden. Zo ligt het kaartblad
over de nieuwtestamentische (Openba-
rings van) Johannes naast het kaart
blad over de oudtestamentische (Baby
lonische) Ballingschap. Achterin de at
las is ook een plaatsnamenindex opge
nomen waarmee de lezer gemakkelijk
naar het juiste kaartblad kan bladeren.
Op de kaarten is helaas geen grid aan
gebracht zoals blijkt uit de afbeelding
op de omslag. De referenties in de
plaatsnamenindex verwijzen dus
slechts naar het kaartblad en geven
aan of de plaatsnaam links of rechts op
de kaart staat.
Spoorlijnen, rivieren, meren, grenzen
en steden zijn de meest voorkomende
kaartelementen. Hier en daar zien we
een fabriek, kasteel, monument of een
scheepswrak, een vuurtoren of
bergtop. Een legenda van de
kaartelementen ontbreekt ech
ter. De toponiemen zijn toch de
belangrijkste bron van informa
tie, ondersteund door de grafi
sche weergave van de kaartele
menten. Deze toponiemen ma
ken dat er zo nu en dan een
glimlach om je mond verschijnt
om de spitsvondige weergave
en ordening van bijbelse begrip
pen en ideeën. Het hoogtepunt
hiervan is wel 'Paaseiland'!
Ook de hoogtevoorstelling op
de kaarten maken deze uitgave
meer tot een atlas. Was het re
liëf van de Atlas van de Bele
vingswereld nog gebaseerd op
de trulcendoos van Photoshop
om vanuit een foto een reliëf te
maken, voor deze atlas maakte
Klare gebruik van de typisch
kartografische techniek van
schrapjes. Hierdoor maken de
kaarten een zeer realistische
indruk. Het kaartbeeld doet
sterk denken aan schoolatlas
sen uit de jaren vijftig. Dit
beeld wordt verder benadrukt door de
heldere hoogtetinten en typografie.
Ondanks de overtuigende hoogtevoor
stelling valt juist in de belettering van
de kaart op dat de atlas geen kartogra-
fisch werk is. Er wordt gevarieerd in
corpsgrootte om verschil te maken tus
sen plaatsnamen, streeknamen en lan
dennamen. Sommige toponiemen zijn
Crate- Vla
Zeebad
GEO-INFO 2006-3
