Fig. 1. Klaslokaal afgebeeld in het rekenboekje 'Nommerkransje'
vanJ.F.L. Muller uit ca. 1838.
lgemene of aardrijkskundige bibliografieën geven
meestal een onvolledige opgave van de in vorige eeu
wen uitgegeven schoolwandlcaarten. Uit dergelijke
overzichten is het daardoor moeilijk af te leiden wanneer
de eerste schoolwandlcaarten in gebruik kwamen. Negen-
tiende-eeuwers hadden daar meer zicht op. In verband hier
mee zullen de volgende vier, chronologisch geordende
paragrafen, als ware het een symposium, ingeleid worden
door prominente geleerden uit de negentiende eeuw.
1800-1840:
De heer P.H. Witkamp was een zeer productief aardrijks
kundige en honorair lid van het 'Nederlandsch Onderwij
zers-Genootschap'. Naar aanleiding van een grote, door
dit genootschap in 1860 georganiseerde tentoonstelling
in Amsterdam van oude en nieuwe onderwijsuitgaven
deelt hij ons mede:
Dr.ir. L. Brink,
eigenaar
antiquariaat
'De Wereld
aan de Wand
www.wereld
aandewand.nl
"Eene opmerking bij 't beschouwen
der [school]wandlcaarten is dat allen
eerst sinds weinige jaren zijn ver
vaardigd. Geene enkele zoodanige
kaart uit vroegere eeuwen was op de
Tentoonstelling. Ook zou men er te
vergeefs naar zoeken, want zonder
ling, in 't vaderland van een van De
venter, een Mercator, een Ortelius, een
Plancius, een Lucas Waghenaer, een
Blaeu, een Varen, een Tasman, een Ni-
colaas Visscher werd voorheen in de
volksschool niet dan bij uitzondering
onderwijs in de Aardrijkskunde gege
ven. De eerste kaarten die bij ons be
paaldelijk tot dit doel werden uitgege
ven, waren eene wereldkaart en eene
kaart van Europa, door de Maatschap
pij tot Nut van 't Algemeen in 1820 en
GEO-INFO 2006-4
Ochtendrood der schoolwandka arten
Nederlandse wandkaarten
in het negentiende-eeuwse
aar drij kskunde-onderwij s
Oude afbeeldingen van klaslokalen
vormen een rijke bron van informatie
over de op Nederlandse scholen
gebruikte leermiddelen. Een voorbeeld
daarvan is de in fig. 1 weergegeven
kopergravure. De schematische teke
ning van het aan de muur opgehangen
wereldkaartje levert ons vandaag de
dag een belangrijke aanwijzing op over
het gebruik van wandkaarten in het
negentiende-eeuwse onderwijs. In dit
artikel zal worden aangetoond dat de
negentiende eeuw de periode was
waarin de Nederlandse schoolwand-
kaart volwassen werd en tot bloei kwam.
Niet dan van nabij onderscheiden
