1825 verkrijgbaar gesteld. De prijs was
matig, de teelcening niet zonder ver
diensten en geen der beide bladen met
namen overladen. Doch de gravure
was slecht, en kon niet dan van nabij
onderscheiden worden." [Bloem en Ter
Gouw, 1861]
Fig. 3. Kaart van Palestina, voor het onderwijs op Scholen en in
Katechisatiën, volgens de jongste ontwerpen en beschrijvingen'
van G.H. van Senden ([1837], twee bladen, 79 x 56 cm, steendruk,
handgekleurd).
Het is duidelijk dat de heer Witkamp
niet te spreken is over de kwaliteit van
het aardrijkslcunde-onderwijs van voor
1800. Interessant is verder dat hij een
in 1820 door de Maatschappij tot Nut
van 't Algemeen (in de volksmond 'het
Nut') uitgegeven kleine wereldkaart in
twee halfronden aanwijst als de eerste
Nederlandse schoolwandlcaart (fig. 2).
Het in 1784 opgerichte en door verlich
tingsidealen gedragen Nut was de gro
te stimulerende kracht achter de
onderwijswetten van 1801, 1803 en
1806 en een groot aantal onderwijsver
nieuwingen. Het Nut had al rond 1790
plannen voor een aardrijkskundig
leerboek, maar door "groote gebeurte
nissen, welke, gedurende nagenoeg 25
jaren, Europa zoo veel bloed en tranen
hebben doen storten" [N.N., 1820] kon
dit plan pas in de jaren twintig worden
uitgevoerd: in 1820 een 'Inleiding' en
de genoemde 'Algemeene Wereld
Kaart' (fig. 2) en vervolgens in gedeel
ten leerboekjes over Europa (1825
1828) en een 'Kaart van Europa' (1825).
Fig. 2. 'Algemeene Wereld Kaart', uitgegeven door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen
([1820], schaal [circa 1:75.000.000], 1 blad, 48 x58 cm (blad), kopergravure, handgekleurd,
collectie Haags Gemeentearchief). Elk halfrond heeft een doorsnede van slechts 28 cm.
De twee kaarten van het Nut geven aan dat verheven idea
len nog niet garant staan voor bruikbare wandkaarten.
Het lijkt onbegonnen werk om met
een wereldkaart in halfronden elk
met een doorsnede van slechts 28 cm
les te geven in een klaslokaal. Een
parallel is te trekken met de eerste se
rie schoolplaten voor het schoolvak
aanschouwingsonderwijs van B. Brug-
sma uit 1839, waarvan het formaat
(24 x 20 cm) ook ongeschikt is voor
klassikaal gebruik. De door R. Boelens
Jr. uitgegeven tweebladige 'Kaart van
Palestina, voor het onderwijs op Scho
len etc.' van G.H. van Senden uit 1837
(fig. 3) is weliswaar al weer iets groter
maar kan nog steeds geen bruikbare
schoolwandlcaart worden genoemd.
De 'wand'lcaarten uit de periode 1800
1840 doen eigenlijk denken aan grote
re broertjes van de al of niet blinde
kaartjes in aardrijkskundige leerboe
ken. Ze maken echter nog een zeer on
volwassen indruk. Maar eind jaren
dertig ging er een vernieuwende
wind waaien. Die wind kwam uit
het oosten.
GEO-INFO 2006-4
AtaïifiH
