bij Wolters, A. Luinge en B. Stegeman bij Noordhoff en W.
Bakker en H. Rusch bij Dijkstra, om maar enkele van de be
kendste namen te noemen, kwamen met succesvolle me
thoden op de markt. De bijbehorende schoolwandlcaarten
kenmerken zich alle door "soberheid, duidelijkheid en dus
praktische bruikbaarheid" [Casimir en Verheyen, s.a.]. De
schoolwandlcaart werd een degelijk en bruikbaar leermid
del bij het twintigste-eeuwse aardrijlcskunde-onderwijs.
Zijn wilde haren had hij eindelijk verloren.
Dit artikel is een sterk ingekorte versie van het eerste hoofdstuk van
het recentelijk verschenen boek 'De wereld tussen twee stokken'.
Antiquariaat 'De wereld aan de wand' heeft het boek (95 blz., met cd-
rom) in eigen beheer uitgegeven. De uitgave is voor 12 (inclusief ver
zendkosten) te bestellen via de website www.wereldaandewand.nl.
Literatuurlijst
Bloem, H.W. en J. ter Gouw, De tentoonstelling voor
onderwijs te Amsterdam in I860., Amsterdam 1861,
p. 157 en 160.
Brink, L.E.S., Een zee zo zwart als de nacht: De geologische
schoolwandkaart van Noord-Holland van W. Kloeke, in:
Caert-Thresoor 23 (2004), p. 42-47.
Brink, L.E.S., De aardrijkskundige wandkaarten van uitgeve
rij W.J. Thieme Cie: Van de ene vernieuwing naar de andere,
in: Geo-Info 2005-9, p. 410-417.
Brink, L.E.S., Nog meer kaarten van Bos: R. Bos uit de scha
duw van P.R. Bos, in: Geografie 15 (2006), nr. 1, p. 38-39.
Brink, L.E.S. en L.M.A. Holl, De aardrijkskundige wandkaar
ten van Noordhoff en Wolters: Van de ene herdruk naar de an
dere, in: Kartografisch Tijdschrift XXVIII (2002), nr. 4, p.
74-80.
Brink, P. van den, De afdeling 'Nederland' van het Koninklijk
Nederlands Aardrijkskundig Genootschap 1876-1910, in: Kar
tografisch Tijdschrift XXVIII (2002), nr. 1, p. 38.
Casimir, R., en J.E. Verheyen, Paedagogische Encyclopaedic.
- Groningen, Antwerpen, s.a. - Deel I, p. 28.
Koeman, C., Nederlandse atlassen uit de 19e eeuw, in:
K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift II (1968), p. 400-413.
Koonings, J., De School: Practische paedagogiek ten dienste
van onderwijzers., Zutphen 1890, p. 60.
N.N., Onderwijs in de Aardrijkskunde. - Leiden,
Deventer, Groningen 1820, Eerste stuk, 'Voorberigt'.
Ormeling, F.J., Biografie van de Bosatlas [1877-heden],
Groningen, 2005, p. 19.
Veth, P.J., Populaire aardrijkskunde in ons vaderland, in:
De Gids 16 (1852), II, p. 538.
Vries, D. de, De Nieuwe Hand-atlas der Aarde (1855) door
Hendrik Frijlink: Een Nederlandse Stieler in statu nascendi,
in: Caert-Thresoor 19 (2000), p. 37.
Samenvatting
Het verschijnen van wandkaarten in het negentiende-eeuwse
aardrijkskunde onderwijs in Nederland
Aan het begin van de negentiende eeuw verschenen de eerste school-
wandkaarten in Nederland, onder meer door toedoen van de Maat
schappij tot Nut van 't Algemeen. Deze kaarten waren door hun
geringe formaat nauwelijks geschikt voor klassikaal gebruik. In de
periode 1840-1850 kwamen schoolwandkaarten van een groter for
maat beschikbaar; door de vele details waren ook deze kaarten ech-
GEO-INFO 2006-4
ter nog steeds niet geschikt voor gebruik op
afstand. Pas na vele experimenten op het ge
bied van kartografische vormgeving kon
den aan het einde van de negentiende eeuw
ontwerpregels worden opgesteld. De toepas
sing ervan maakte eindelijk van de school
wandkaart een bruikbaar leermiddel.
Trefwoorden
historische lcartografie, schoollcarto-
grafie, onderwijs
Summary
The introduction of wall maps in geogra
phy education in the Netherlands during
the nineteenth century
In the early 1800s the first educational wall
maps were introduced in the Netherlands,
thanks to the Society for the Public Benefit
among others. Because of the small size, these
maps were hardly suitable for use in class.
Wall maps of a larger size were produced be
tween 1840 and 1850, but, the high level of
graphic detail made these maps also unsuita
ble for use in class. By the end of the nine
teenth century, editorial guidelines were com
piled after much experimenting with carto
graphic design. The application of these gui
delines finally made educational wall maps a
useful teaching tool.
Keywords
Historic cartography, school cartogra
phy, education
Résumé
La publication des cartes murales dans
Venseignement de la géographie au
19ième siècle aux Pays-Bas
Au début du 19ième siècle apparurent aux
Pays-Bas les premières cartes murales pour
l'enseignement, e.a. grace a la Maatschap
pij tot Nut van 't Algemeen. Ces cartes étai-
ent par leurs dimensions réduites quasi-
ment impropres a l'emploi en classe. Dans
la période 1840-1850 des cartes de format
plus grand devenaient disponibles; par
leurs nombreux détails ces cartes n'étaient
toujours pas utilisables pour la lecture a
distance. Ce n'est qu'après plusieurs expe
riences de mise en page cartographique que
des régies de conception et de rédaction pu-
rent être établies a la fin du 19ième siècle.
Leur utilisation permit enfin de réaliser des
cartes murales scolaires utiles.
Mots clés
Cartographie historique, cartographie
scolaire, enseignement
