ij dens het symposium 'Oosterlengte-Wes terlengte' op
13 december 2005 heeft het Koninklijk Instituut voor
de Tropen in Amsterdam circa tienduizend Neder
landse kaarten van Indonesië, Suriname, Aruba en de
Nederlandse Antillen in gedigitaliseerde vorm en on line
beschikbaar gemaakt (www.kit.nl). Het belang van deze
kaarten voor historisch-geografïsch en menig ander onder
zoek zal duidelijk zijn. De topografische bladen zijn vooral
interessant voor de archeologie van Java. Van verschillende
oudheden en Oudjavaanse inscripties zijn slechts summie
re geografische beschrijvingen bekend die op de Nederland
se kaarten vaak alsnog kunnen worden gelokaliseerd. De
bladen 1:50.000 tonen ook andere topografische details, zo
als vegetatie en waterbronnen, dan de huidige Indonesi
sche serie 1:25.000 van Balcosurtanal (de Indonesische topo
grafische dienst). Gebruik in combinatie met GPS of trans
formatie van coördinaten naar WGS84 voor GIS-toepassin-
gen maakt het gebruik van koloniale kaarten van Java des
te interessanter, bijvoorbeeld voor 3D-weergave. Een be
schrijving van datums en coördinaatsystemen is daartoe
een vereiste. Daarvoor was ook een zoektocht naar over
blijfselen van het Nederlandse negentiende-eeuwse drie-
hoeksnet op Java nodig.
De kleinschalige topografische kaarten
Van circa 1900 tot en met 1942 heeft de Topografische
Dienst in Nederlands-Indië (TDNI) topografische kaarten
van Java uitgegeven die waren gebaseerd op driehoeksme
ting en de ellipsoïde van Bessel 1841. Dit betreft de onvol
ledige serie 1:25.000 en de serie 1:50.000, die compleet is.
De topografische bladen 1:50.000 van de U.S. Army Map
Service (AMS 1942-1946) zijn kopieën van de TDNI kaartse-
rie en ze hebben dezelfde bladnummers. Voor een on line
index zie [U.S. AMS, 1946]. Op alle kleinschalige TDNI topo
grafische bladen van Java verwijzen de lengtes naar de
Meridiaan van Batavia (fig. 1). Voor omrekening naar
Greenwich-lengte moet 106° 48' 27",79 worden opgeteld
bij de Batavia-lengte.
Amrit Gomperts
publiceert over
teksten en
archeologie van
het oude Java.
E-mail: amritgo
planet.nl.
paald voor het eiland Sumatra maar
ze kunnen ook voor Java worden ge
bruikt [NIMA 2002]. Voor West-Java is
deze datum zelfs te prefereren. Voor
de noordoostkust van Java is de datum
Blora het meest geschikt omdat deze
is gebaseerd op posities van olie-instal
laties en pijpleidingen in de omgeving
van Blora die dr. Kosasih Prijatna (ITB,
Bandung) heeft vastgesteld. Voor de
rest van Midden- en Oost-Java kunnen
de parameters van de datum Java 1897
gebruikt worden. Deze datum is be
paald met de coördinaten van Oude
mans uit 1897 en mijn GPS-metingen
van vijf driehoelcspunten op het ei
land (fig. 2).
Tabel 1. Van de drie datums zijn de verschui-
Datum
Djakarta
Blora
Java 1897
Gebied
Sumatra en
West-Java
noordoost
kustvan Java
Midden- en
Oost-Java
Aa (m)
739,845
739,845
739,845
AfxlO4
0,10037483
0,10037483
0,10037483
AX (m)
-377 ±3
-376 ±2
- 375 3
AY (m)
681 ±3
646 1
647 ±1
AZ (m)
-50 ±3
-48 ±2
-51 5
Aantal punten (n)
5
866
5
Gemiddelde van de
residuen van vijf
punten (m)
12
7
6
Datums voor Java
Er zijn drie datums beschikbaar voor Java met beperkte Fig. 2. Het gebied van de datum Blora (groen) en de vijf gemeten
nauwkeurigheden. De datum Djakarta wordt oolc aange- driehoekspunten van de datum Java 1897 (rood): Tij dklep, Borobudur,
duid met namen Batavia en Genuk. De parameters zijn be- Made, de heuvel van Gunung Katu en de heuvel van Gunung Wedon.
Fig. 1. Sinds 1851 was het referentiepunt
van de Meridiaan van Batavia de voet van
de mast van de Tijdklep op een hoogte van
13 m boven gemiddeld zeeniveau, die
werd aangeduid met het driehoekspunt
P. 126, aan de oostzijde van de Uitkijk
aan de prauwenhaven te Batavia. Om
precies 12 uur 's middags werd de
Tijdklep uitgevouwen voor de
synchronisatie van de chronometers
aan boord van de schepen op de rede.
vingen AX, AY en AZ van de Bessel-
ellipsoïde weergegeven (tabel 1) met
de respectievelijke standaardafwijkin
gen. De horizontale residuen van de
vijf gemeten driehoekspunten zijn de
verschillen tussen de gemeten posities
WGS84 en de met de respectievelijke
datums naar WGS84 geconverteerde
posities in meters. De residuen geven
de transformatieprecisie weer voor
vijf driehoekspunten (fig. 2).
M*de
liuiwhüilur
Wedon
KiMuiJ
GEO-INFO 2006-5
GPS, GIS en topografische kaarten van Java (1900-1946)
