Adri den Boer, redacteur
Leidse Hortus Botanicus met een bena
drukken van het hoogteverschil tussen
het maaiveld en waterpeilen. Een ge
drukt droogmakingsplan voor het
Haarlemmermeer van Cornelis van
'smullen' voor landmeters en lcarto-
grafen: als bezoekers de tentoonstel- Velsen uit 1727 en een geschreven
lingszaal binnentreden, waarschuwt
een cartoon van en landmeter met
meetkruis al de deur van de extra ge-
climatiseerde ruimte te sluiten en
stappen ze op een projectie van Cru-
quius' beroemde kaart van Delfland.
Te zien zijn vele originelen uit diverse
verzamelingen. Van Delfland komt de
kist anno 1712 voor de 25 etsplaten
inds 12 mei en tot en met 31 ok- van de kaart, een brief over een mis-
tober 2006 is in Museum De Cru- lukte koperplaat, wel gelukte koperen
etsplaten en natuurlijk daarvan ge
drukte kaarten. Uit museum Boerhave
plan van Cruquius prijken naast el
kaar en beiden zouden de realisatie
niet beleven. Juweeltjes zijn ook de
manuscriptlcaart van Cruiquius van de
Museum De Cruquius.
quius bij Haarlem een tentoon
stelling te zien over leven en werken
van Nicolaus Samuelis Cruquius (1678- komen een Rijnlandse roede, een
meetlcetting van rond 1800 en graden
bogen van een eeuw eerder. Het Tech
niek Museum Delft leende een zeven-
tiende-eeuwse pantograaf met ivoren
wieltjes en een proportieliniaal van
rond 1750. Van dat museum komt ook
1754), de man die met zijn plannen
aan de wieg stond van instituten als
KNMI en Rijkswaterstaat. "Het was in
december 2005 precies driehonderd
jaar geleden dat hij begon met weerme-
tingen. Na onze wintersluiting open
den we deze tentoonstelling, ook om- de koperen Hollandse Cirkel, zij het
dat deze al in bruikleen bij museum
Boerhaave was (verder bijschrift:
"Astrolabium of Cirkel van Dou 18e
eeuw"). Een Jacobsstaf van Johannes
van Keulen werd geleend van het Uni
versiteitsmuseum Utrecht en de Leidse
r f ar f' x
té JUA'tf
(ju mtimu ii« Ibiu
siBn vi rri;r nrrv
t a i r h i mi. NOOfLtï.
EN *1 ruhn t v,
K m N'LANJJ.SL'
lil1 «Jijvfficn, 111jtü
I <--ulr.n»u r
Ta. |»»l\rii:->.
dat er nog nooit ergens een tentoon
stelling aan Cruquius was gewijd", al
dus drs. Gerald Wilmink, directeur
conservator van het museum in het
negentiende-eeuwse stoomgemaal.
Cruquius-boekje uit Universiteitsbibliotheek
Leiden.
'v
P -r
dijk van de Alcerweg en van de Rijn
landse schutlcolk te Spaarndam met
ook 'doorsnijdingen', zoals profielen
nog heten ("De dieptens zijn gestelt in
Waren de denkbeelden van Universiteitsbibliotheek leverde een Rhijnlandse voeten, beneden 't Am-
Cru quius de voedingsbo- gedrukt boekje van Cruquius - zijn va- sterdamse Waterpeijl").
Uiteraard zijn er, gezien het jubileum
van de weerwaarnemingen, ook ther
mo- en barometers van weleer en noti-
ningen van de zeespiegel- en doorgravingen van de kust bij Kat- tieboelcjes met onder andere weerreek-
dem voor grote instellin- der heette nog Kruik! - over waterpas
gen, op één punt kreeg hij singen en peilingen uit 1729.
geen gelijk. "Zijn berelce- Boeiend zijn ook plannen voor sluizen
rijzing waren zo pessi
mistisch dat Holland er nu
wijk, Scheveningen en Hoek van Hol
land, alsmede de detailkaart van de
niet
meer geweest zou
aldus Wilmink. In
1725 ontwikkelde Cruquius een water
staatsplan om de problemen van de
waterhuishouding in Holland op te
lossen en hij pleitte nog tevergeefs
voor een instituut dat weergegevens,
waterstanden en dergelijke zou bun
delen. Eén van zijn lijfspreuken -
"Nooyt Schaad Const" - is een woord
speling op zijn initialen en betekent
dat wetenschap niemand schaadt en
dit werd de titel van de tentoonstelling.
sen. Cruquius mat alles wat los en vast
zat en maakte er grafieken van: zelfs
van zijn eigen gewicht en urine.
In 1754 overleed Cruquius. Zijn testa
ment is op de expositie te zien en in de
kerk van Spaarndam moest de vrijge
zelle aartsperfectionist een dubbel
graf hebben om zijn zelfgekozen graf
schrift kwijt te kunnen. Toen in de ne
gentiende eeuw dankzij Willem I en de
stoommachine hét Haarlemmermeer
drooggelegd dé Haarlemmermeer
werd, werden een stoomgemaal en een
plaatsje naar hem genoemd.
De specialistische expositie is echt Hollandse Cirkel uit Techniek Museum Delft. Zie ook: www.museumdecruquius.nl.
GEO-INFO 2006-6
llraiéir, ir- t tilil: m| >1,» Ui
A U
I I'M J *li *iUIj-• U L
iHkVi
- 111 tui
a n
"Nooyt Schaad Const"
Cruquius-expositie met landmeten en kaarten
\V AT ER. I'IYL.
i f
zijn
