Over jalons nog het volgende. Dezelfde Courant verraste in
de maanden februari en maart dit jaar haar lezers elke dag
met een artikel in de serie 'Gemeente in het middelpunt'
met een bijbehorende foto van één van de 31 gemeenten
van Friesland. In elk artikel werd omschreven wat zoal in
het jaar van de gemeenteraadsverkiezingen van die ge
meente in het middelpunt van de gemeentelijke politiek
zou staan. Om dit aanschouwelijk te maken, werd aan de le
zers van de Leeuwarder Courant elke dag een fraaie foto van
40x50 cm met het middelpunt van elk van de Friese ge
meenten getoond. Deze onzichtbare middelpunten van alle
Friese gemeenten werden op alle foto's zichtbaar gemaakt
door plaatsing van een traditionele jalon in een meestal
fraaie landschappelijke omgeving. In de landmeetkunde
van de vorige eeuw was een jalon een onontbeerlijk hulp
middel om de richting en het begin- en eindpunt van een op
te meten grens, topografisch element of lijnstuk van een
meetlijn te markeren. In de weg -en waterbouwkunde even
eens om in het terrein de plaats aan te geven waar in detail
delen van nieuwe werken op het gebied van infrastructuur
of cultuurtechniek moesten worden uitgevoerd. Hoewel er
de laatste jaren in de pers veel berichten verschijnen over
het bepalen van middelpunten van gemeenten, provincies,
landen, Europa of andere continenten, komt het echter bij
na nooit voor dat in persberichten vermeld wordt dat een
jalon fungeert als markering van een middelpunt. De foto's
van de Leeuwarder Courant tonen overigens dat meer dan
de helft van de geplaatste jalons niet
correct verticaal zijn gesteld, met als
opvallende uitschieter de zeer scheve
jalon die het middelpunt van de ge
meente Ooststellingwerf markeert.
Dat roept de vraag op of fotograaf en
redacteur wel weet hadden van het be
staan van schietlood en jalonrichter.
Maar het goede antwoord zou kunnen
zijn dat de redactie heeft willen aange
ven dat er bij het functioneren van de
betreffende gemeentepolitiek aldaar
veel 'scheef zou kunnen zitten.
Het vraagstuk hoe de plaats van een middelpunt moet wor
den bepaald, wordt in de meeste klassieke leerboeken van
landmeetkunde niet beschreven. Slechts het bekende boek
je van Hof wijdt in hoofdstuk IV een aantal paragrafen aan
het uitzetten van het middelpunt van cirkelbogen en ver
meldt bij paragraaf 21 bij werkstuk 10 'de jalon M' als
middelpunt van een cirkel. Maar het bepalen van het
middelpunt van een gemeente met grillig gevormde ge
meentegrenzen is een geodetisch probleem dat alleen maar
in deze digitale eeuw efficiënt kan worden opgelost. De ar
tikelenreeks van de Leeuwarder Courant heeft echter geen
beschrijving gegeven hoe de fotograaf en redacteur de
plaats van elk middelpunt hebben bepaald. De schrijver van
dit artikel was aanvankelijk van plan ter illustratie van de
ze bijdrage een kopie van de foto met de meest scheve jalon
van de artikelreeks te bestellen maar besloot te volstaan
met een scan van een van de saillantste foto's (kleine foto
linksonder). En eigenlijk is het in een geodetisch tijdschrift
'not done' een scheefstaande jalon af te beelden. Met de
krantenfoto van de scheefgeplaatste jalon in de hand, wat
vakkennis van de vorige eeuw, een jalon en een jalonrichter
lukte het de plaats van het middelpunt
van de eigen gemeente Tytsj erlcstera-
diel te reconstrueren, waarbij wel be
dacht moet worden dat wat de precisie
van deze reconstructie betreft in ge
nen dele aan de normen van de HTW
1956 kon worden voldaan (fig. 1).
Toen de schrijver van dit stukje in zijn
jonge jaren eens met jalons doende
was, vertelde een oude buurvrouw dat
zij onlangs ook twee landmeters ge-
Fig. 1. Het zien had. Bovendien, zo vertelde zij
middelpunt van mij, "er was ook een klerk bij om alles
Tytsjerksteradiel. op te schrijven". In deze eeuw met sa-
tellietgeodesie wordt er weinig of niets
meer opgeschreven. De 'klerken' van
mijn buurvrouw waren er al nooit en
bestaan in die zin ook nu niet meer.
Overgebleven is de ene landmeter die
met een elektronisch meetsysteem alle
uitkomsten van de metingen re
gistreert. En het palindrome karakter
van dat meetsysteem is alleen nog
interessant voor taalkundigen...
METEN IS (Z)WETEN
Bij Rijkswaterstaat staan ze bekend als 'de mannen met
de rugzak', de mensen die - dik ingepakt - aan onze
kust de hoogte van het strandzand meten. Jaarlijks
brengen ze voor de Informatiedienst Water van RWS de
hoeveelheid zand tussen duinvoet en minus tien meter
NAP in kaart. Op basis van deze meetgegevens, verza
meld met behulp van GPS-technielc, bepaalt het Rijksin
stituut voor Kust en Zee of, en indien ja, hoeveel zand er
op de stranden gesupplieerd dient te worden.
Bijschrift bij een 2-pagina's-grote strandfoto in Profiel
magazine voor medewerkers van V&W, 29 juni 2006
GEO-INFO 2006-7/8
