scheid wordt gemaakt tussen weiland, bouwland, boom
gaard, hennep, tabak en dergelijke. Dit type vertegenwoor
digt een niet-bewust toegepaste vorm van thematische lcarto-
grafïe. De bewuste toepassing ontstaat pas in de 19de eeuw,
wanneer de statistiek in Europa wetenschappelijk benaderd
gaat worden. Dat lean men zien in de collectie Ackersdijclc,
een verzameling van oudste gedrukte Nederlandse themati
sche kaarten, die de eerste hoogleraar in de Algemene en
Nederlandse Statistiek, Jan Ackersdijclc (1790-1861) aan de
Universiteitsbibliotheek Utrecht heeft nagelaten. Van deze
verzameling is dankbaar gebruikgemaakt bij de selectie van
het te digitaliseren kaartmateriaal voor de nieuwe website.
Met de opkomst van de statistiek in Nederland kwamen
steeds meer administratieve gegevens boven water waar
mee in toenemende mate thematische kaarten vervaardigd
werden. In 1827 kwam in Brussel de eerste Nederlandse
choropleet op de markt en in de jaren 1834-1835 verscheen
de geologisch-mineralogische kaart. In de decennia daarop
Fig. 3. Voorbeeld
van een beschrijving
van een kaart uit de
geval een kaart uit
de hemelatlas
verzamelde men materiaal voor bevollcings-, landbouw-, nij- collectie '100
verheid- en handelsstatistieken, dat later vooral door Sta- Thematische
ring werd benut. Starings 'Geologische kaart van Neder- kaarten', in dit
land' en bovenal zijn 'Schoollcaart voor de natuurkunde en
de volksvlijt van Nederland' (1860) (fig. 2) oefenden invloed
uit op met name de schoolatlassen, waaronder die van Jo- 'Harmonia
han Kuyper, de Natuur- en staathuishoudkundige atlas van macrocosmica' van
Nederland (1863). Kuyper was een 'eenling', die Nederland Andreas Cellarius.
in thematische kaarten uitbeeldde. Datzelfde gold voor
J.C.A. Everwijn met zijn 'Historisch-economische atlas'
(1912). Koeman noemt hem, samen met Mees, Staring en
Kuyper, de 'eenzame vernieuwers in de thematische lcarto-
grafie van Nederland, want van navolging kan nauwelijks
gesproken worden' [Koeman, 1983, p. 247).
zeventiende eeuw vernieuwend is geweest. Het opbloeien
van de lithografie in het negentiende-eeuwse Europa liet
Nederland niet onberoerd. Het leidde tot enkele aantrelclce-
van het Spaarne
uit 1584 door de
landmeter Pieter
lijlce producten zoals de 'Waterstaatslcaart 1:50.000' (1864), Bruinsz., met de
waarvan echter niet een bepalende invloed buiten de lands- eerste weergave
grenzen aanwijsbaar was.
Thematisch-kartografische hoogtepunten op
internet
van een dieptelijn
(Leiden, Hoogheem
raadschap van
Rijnland:
ontwik- OA 122, 2533).
lceling van de thematische lcartografie getoond aan de hand
van Nederlandse voorbeelden. Alle kaarten op de website
zijn uitgebreid beschreven (fig. 3) en voorzien van toelich
tingen. Bijzonder is dat de kaarten niet louter uit het bezit
van de Universiteitsbibliotheek Utrecht stammen maar ook
afkomstig zijn van instellingen buiten Utrecht, zoals de
Universiteitsbibliotheek van Leiden en van Amsterdam. De
hoogtepunten uit de geschiedenis van de thematische lcar
tografie in Nederland zijn daarmee optimaal te demonstre
ren. De kaarten worden als 'full-image' op internet gepre
senteerd en kunnen door middel van een breed toepasbare
gebruikersinterface optimaal bestudeerd worden. Op de di
gitale afbeeldingen lean met behulp van een eenvoudig te
downloaden plug-in tot in detail ingezoomd worden. Oolc is
het mogelijk om door de collectie te bladeren. Via het zoelc-
menu lean men verder zoeken op termen als uitgever, titel,
plaats en dergelijke. Onderzoekers en
andere gebruikers van, meestal oud,
kaartmateriaal krijgen hiermee op
eenvoudige wijze toegang tot een
hoogwaardig en gebruiksvriendelijk
lcartografisch instrumentarium. Oolc
wil de Universiteitsbibliotheek Ut
recht op deze wijze haar cultureel erf
goed uitdragen. De gedigitaliseerde
collectie van de honderd belangrijkste
thematische kaarten die Nederland be
treffen of daar zijn geproduceerd, is
bedoeld als studiemateriaal bij colle
ges (historische) lcartografie. Daar
naast zijn er natuurlijk raakvlakken
met aardwetenschappen, weten
schapsgeschiedenis en de ontwikke
ling van visualisatietechnieken in het
Samenvattend is te stellen dat de Nederlandse thematische Fig. 4. Detail van de algemeen,
lcartografie op waterstaatkundig terrein in de zestiende en manuscriptkaart
De selectie van de honderd themati
sche kaarten is gemaakt door mede
werkers van het onderzoeksprogram
ma Explolcart (cluster Geo-Informatie)
van de Utrechtse Faculteit Geoweten-
schappen. Als criterium moesten de
kaarten vervaardigd zijn in Nederland
of zijn koloniën. Verder dienden ze
een belangrijke plaats te hebben in de
ontwikkeling van de thematische lcar-
GEO-INFO 2006-10
4io
