Boekbespreking
De manuscriptkaarten van het huis Van Keulen
Dirk de Vries, Günter Schilder, Willem Mörzer Bruyns, Peter van Iterson en Irene Jacobs -
The Van Keulen Cartography, Amsterdam 1680-1885. Met 613 afbeeldingen in kleur.
Canaletto/Repro Holland, Alphen aan den Rijn 2005. ISBN 90 64698074, prijs 299.
Eind 2005 bracht uitgeverij Canalet
to The Van Keulen Cartography, Am
sterdam 1680-1885 uit, dat onder ande
re een aantal tot nu toe onderbelichte
aspecten van de geschiedenis en de
productie van het maritieme uitgevers
huis Van Keulen als onderwerp heeft.
Het belangrijkste deel, tweederde van
de meer dan zeshondend pagina's,
wordt ingenomen door een verhande
ling over de manuscriptversies van zee
kaarten, die men in de achttiende
eeuw ook bij de uitgeverij kon bestel
len, en door afbeeldingen van elk van
de 613 manuscriptkaarten die men tot
nu toe in verschillende over de wereld
verspreide collecties heeft teruggevon
den. Samen met de in hun atlassen (zo
als de Zeeatlas en de Zeefakkel) gebun
delde gedrukte zeekaarten
vormden deze manuscript
kaarten van het huis Van
Keulen door hun systemati
sche aard en goede kwaliteit
een belangrijke achttiende-
eeuwse bijdrage aan de mari
tieme kartografïe.
Het boek is het resultaat van
het onderzoek in het 'Van
Keulen kartografie Onder
zoekproject', een in 1995 op
gerichte stichting die de
samenwerking coördineer
de tussen de Universiteit
Utrecht, het Maritiem Mu
seum in Rotterdam, het Ge
meentearchief in Amster
dam, het Scheepvaartmu
seum in Amsterdam en de Universi
teitsbibliotheek in Leiden. Het boek
bevat de volgende bijdragen:
de familie en de firma Van Keulen
(Van Iterson);
het belang van de Van Keulens voor
de zeevaart (Mörzer Bruyns en
Vermeulen);
de Van Keulens en de VOC (Schilder);
de manuscriptkaarten van de Van
Keulens (De Vries);
een lijst van de scheepvaartkundige
instrumenten die worden vermeld
in de kasboeken van de VOC-accoun-
tants (Jacobs en Schilder);
een lijst van de losse gedrukte kaar
ten verkrijgbaar bij de Van Keulens
(Persson);
een lijst van de kaarten die voorko
men in de Zeefakkel en de Zeeatlas
(Jacobs).
In de eerste bijdrage wordt, aan de
hand van bestaande publicaties en
nieuwe archiefvondsten, het ontbre
ken van een bedrijfsarchief goedge
maakt. Door uitgebreid onderzoek in
allerlei notariële aktes is toch een goed
beeld ontstaan van de ontwikkeling,
en wordt een aantal eerder elders
gesuggereerde feiten gecorrigeerd.
De tweede bijdrage claimt dat de Van
Keulens de Nederlandse hydrografie
een nieuwe impuls gaven. Er wordt
beschreven hoe Johannes van Keulen
uit het niets, op 26-jarige leeftijd, een
maritieme atlas uitbrengt, de Groote
Nieuwe Vermeerderde Zee-Atlas ofte Water-
Werelt (kortweg Zeeatlas). En het vol
gend jaar, in 1681, het eerste deel van
de Nieuwe Lichtende Zee-Fackcl (kortweg
Zeefakkel) waarvan tot 1684 vijf delen
zouden verschijnen met beschrijvin
gen van de navigatie op alle wereld
zeeën, behalve die waar de VOC het
handelsmonopolie over had: het
gebied ten oosten van Kaap de Goede
Hoop en ten westen van Kaap Hoorn.
(In 1753 zou als deel zes van de Zee-
Fakkel een beschrijving van dit VOC-
gebied uiteindelijk alsnog het licht
zien omdat de VOC haar streven tot
geheimhouding toen opgaf.) De intri
gerende vraag hoe Van Keulen ooit in
staat is geweest om dit alles te finan
cieren, wordt wel gesteld maar niet
duidelijk beantwoord. Er wordt voort
durend herhaald dat de producten van
Van Keulen meer up-to-date waren dan
die van zijn voorgangers, met wier
kaartmateriaal men, als men Van
Keulen moest geloven, meteen op een
klip zou lopen. Dit wordt niet onder
bouwd met vergelijkingen van zowel
de kaarten van de Van Keulens als die
van hun concurrenten zoals Doncker,
Lootsman en Goos, met moderne zee
kaarten. Ook de zeilinstructies bij Van
Keulen zouden beter zijn; het enige
wat men kan bewijzen is echter dat ze
recenter waren geschreven.
In de bijdrage over de rela
tie tussen het huis Van
Keulen en de VOC wordt bij
voorbeeld verwezen naar de
instructies die de VOC had
tiitgevaardigd toen de Van
Keulens in 1743 tot officiële
VOC-kartografen werden
benoemd. Deze instructies,
in een bijlage in het
Nederlands opgenomen,
geven een goed inzicht in
de rechten, plichten en
verantwoordelijkheden: zo
moesten de logboeken van
de schippers bij terugkomst
in Amsterdam worden
nagegaan op de noodzaak
of het kaartbeeld ergens
moest worden veranderd;
ook moesten de meegegeven kaarten
op eventuele verbeteringen worden
gecontroleerd. Schilder illustreert ook
de verbetering van opeenvolgende edi
ties van deel zes van de Zeefakkel.
Zoals gezegd, vormden de manuscript
kaarten, die vooral vervaardigd werden
tussen 1706 en 1750, een nieuw pro
duct door hun grote schaal en formaat,
door de systematische vervaardiging
(zelfde formaat bijvoorbeeld, 60 x 100
cm, en getekend op papier met voorge
drukte kompaslijnen), door het feit dat
ze aanvankelijk goed werden bijgehou-
Mm
Zwart-wit weergave van Manuscriptkaart nr 504: Afteekening Van
de Eijlanden Van Ferdinand of Ilhas de Juan Fernando geleegen in
de Zuijt Zee op De Breete Van 34 Graden 15 minuten op De Kust van
Chili 80 Duijtsche Mijlen van de wal. (1713). Origineel in de
Universiteitsbibliotheek Leiden.
1 é&rf /;.yc
rr*7&-^dr
fi (V-v '/«s'f. mi iii" f
GEO-INFO 2006-10
