bruik van de tunnel, maar ook het bebouwde en onbe
bouwde gebied boven de tunnel, worden geregeld. Boven
dien moeten er voorschriften worden opgenomen om
schade aan de tunnel te voorkomen, zoals een bouwver-
bod op gronden die op maaiveld boven de tunnel zijn ge
situeerd. Eventueel kan bij een dubbelbestemming een
dwars- en een diepteprofiel op de plankaart worden toege
voegd om de verschillende niveaus van bestemmingen
duidelijk te maken (fig. 1).
Een sprekend voorbeeld van een bestemmingsplan met
dubbelbestemmingen is het bestemmingsplan 'HSL Rijn-
woude' waarin de Groene Harttunnel van de HSL-Zuid is op
genomen (fig. 2). Binnen bestaande bestemmingsplannen
wordt er dan ook al bestemd in 3D, dat wil zeggen: op ver
schillende niveaus. Maar door het gebruik van de 2D plan-
lcaart is dat niet inzichtelijk te maken op de planlcaart. Ge
bieden die in die plannen wel degelijk door middel van een
3D benadering zijn bestemd, op verschillende niveaus, wor
den alsnog 'platgeslagen' om ze te kunnen verbeelden op
de planlcaart. Een ander voorbeeld van een slecht inzichte
lijke situatie wat de derde dimensie betreft is het bestem
mingsplan van de Noord-Zuidlijn in Amsterdam (fig. 3). De
tunnel is deels gelegen onder woningen, bedrijven en win
kels, deels onder water en deels onder openbare ruimte. De
gebieden zijn op de kaart gelabeld als een soort gestapelde
gebieden en de regeling van deze stapeling (bijvoorbeeld:
'ondergronds railtracé waarboven water') is in de voor
schriften geregeld en in de legenda verwoord. Nadeel hier
van is dat de ruimte van de tunnel niet (of heel moeilijk) te
herkennen is op de planlcaart. Een ander nadeel is dat be
stemmingen in de verticale richting alleen met niveaus
kunnen worden aangeduid en niet met een exacte 3D be
grenzing. Door dit ontbrekende inzicht zijn de voorschrif
ten uiterst belangrijk.
Op naar een 3D bestemmingsplan
De oplossing lijkt dus te liggen in 3D bestemmingsplannen.
Strikt gezien is de woordkeuze hiervan niet correct. Een be
stemmingsplan is immers altijd 3D omdat het gaat over de
werkelijkheid. Maar een 3D bestem
mingsplan gaat over de 3D visualisatie
van het plan. Met 3D bestemmings
plan wordt dus eigenlijk een 3D (digi
tale) bestemmingsplanvisualisatie be
doeld. Hierbij dient opgemerkt te wor
den dat een visualisatie altijd
informatief van aard is: het plan zelf
(inclusief planlcaart) is een juridisch
bindend document. Of de 3D visualisa
tie de juridisch bindende planlcaart
zal vervangen moet nog worden be
zien, en daarmee eventueel een ande
re verbeelding van de 'traditionele'
planlcaart. De analoge (geprinte) versie
van een 3D planvisualisatie is een mo
mentopname vanuit een bepaalde
hoek en een selectie van bestemmin
gen waardoor het 3D plan 'uitgekleed'
wordt. Dit 'uitkleden' lean nodig zijn
om bestemmingen die in 3D achter an
dere bestemmingen schuil gaan, zicht
baar te maken. Bestemmingen worden
bij een 3D bestemmingsplan expliciet
in drie dimensies - op verschillende ni
veaus - bestemd en als zodanig gepre
senteerd. In de pilot is geëxperimen
teerd met een 3D bestemmingsplanvi
sualisatie (fig. 4). Door middel van het
3D bestemmingsplan lean de planma-
lcer in één beeld laten zien wat de be
oogde ruimtelijke ontwikkeling is in
een gebied, ook ondergronds. De voor
schriften moeten vervolgens geraad
pleegd worden om te weten welke
bouw- en gebruiksmogelijkheden er
zijn.
Uit de pilot bleek echter dat het visua
liseren van de bestemmingssituatie in
3D niet zo eenvoudig is als het simpel
toepassen van 3D technieken. De 3D
geo-ICT is voor de planmalcer een hulp
middel dat zijn/haar werkproces zou
moeten vereenvoudigen. Dit betekent
dat de planmalcer bekend moet raken
met de mogelijkheden van de tech
niek. En de techniek moet worden be
keken en verbeterd op basis van de be
hoeften van de planmalcer. Kortom,
twee vakgebieden moeten met elkaar
in contact worden gebracht. Om aan te
geven waarom een 3D bestemmings
plan meer is dan het eenvoudig toepas
sen van 3D inwin- en visualisatietech
nieken, noemen we een aantal punten
waarop een 3D bestemmingsplan fun
damenteel verschilt van een 2D be
stemmingsplan. Deze punten zijn niet
eenduidig beantwoord in de pilot en
hebben dan ook nog nadere aandacht
nodig.
Bestemmingen
Vn Vo
2 Vw
Vr2 Wi
2 W3
Vr 2 E
Vr 2 D
Bovengronds railtracé en openbare ruimte
Ondergronds railtracé waarboven openbare ruimte
Ondergronds railtracé waarboven water
Ondergronds railtracé waarboven woningen
Ondergronds railtracé waarboven woningen,
bedrijven, winkels en kantoren
Ondergronds railtracé waarboven woningen,
winkels en horeca
Ondergronds railtracé waarboven openbare gebouwen
en gebouwen met bijzondere bestemming
Ondergronds railtracé waarboven stedelijk dak
LCnMrni
Fig. 3. Fragment uit het
bestemmingsplan van de
Noord-Zuidlijn in Amsterdam.
GEO-INFO 2006-12
