26.643 stenen...
Amstelland
Op de kaarten van 1898 staat het ge
bied van het hoogheemraadschap Am
stelland dat bestaan heeft van 1525 tot
1990. Dat is het deel ten westen van de
Vecht binnen het huidige gebied van
AGV. Daarvoor waren in opdracht van
het hoogheemraadschap al kaarten
van hetzelfde gebied, gemaakt in 1772,
1848, 1860 en 1875, die eveneens be
waard zijn. De schaal van de kaart is
1:25.000. De oudste bekende kaart van
Amstelland dateert uit de zestiende
eeuw. Deze stenen zijn (uiteraard) in
spiegelbeeld met de hand gegraveerd
door L.J.W. Meijs. Hij werkte eraan van
1893 tot 1898. Na goedkeuring van het
kaartbeeld zijn ze gebruikt voor hon
derd afdrukken op papier. Na het grave
ren op de stenen is een overdruk
gemaakt voor een productiesteen voor
afdrukken op papier en voor het aan
brengen van wijzigingen. Daarom
staan aanpassingen niet altijd op de
moedersteen maar wel op de afdruk
ken op papier zoals de legenda en enke
le details. Een deel van de afdrukken is
verspreid over relaties bij het waterbe
heer of in het archief achtergebleven.
De kaarten werden gebruikt door het
bestuur voor het beheer van en het toe
zicht op de waterhuishouding. In to
taal betaalde het bestuur 1460 gulden.
Restauratie
Deze 'moederstenen' zijn in 2005 geres
taureerd omdat ze na ruim honderd
jaar behoorlijk waren vervuild en aan
getast. De stenen bestaan uit kalk- en
leisteen en wegen elk ca. negentig kilo.
Omdat de meest optimale bewaarcon-
dities niet altijd bekend waren, werden
ze lange tijd in een te koude en droge
kelder gelegd waardoor de stenen bros
ser en kwetsbaar waren geworden. De
cennialang was ter bescherming tegen
beschadiging papier (zuurhoudend) op
de stenen geplakt met Arabische gom waardoor de kwaliteit
van de stenen verminderde en kleurverschillen zijn ont
staan op plaatsen waar het papier niet goed op stenen hecht
te. Na restauratie door het Nederlands Steendrukmuseum in
Vallcenswaard zijn de stenen in een goede conditie gebracht
om verder verval te voorkomen en om deze aan belangstel
lenden te laten zien. De website www.steendrukmuseum.nl
hierover: 'De stenen zijn twee maanden bij het museum ge
weest om gerestaureerd te worden door de technische dienst
onder leiding van de heer F. Homan. Na een korte periode
van acclimatiseren zijn de stenen in een waterbed gelegd
om zo de resten papier en andere vuiligheden af te weken.
Vervolgens kon het restaureren beginnen. Het recept om dit
te doen, is een geheim van de meesterdrukker. U kunt begrij
pen dat het per steen verschilt en dat het werk veel concen
tratie met zich meebrengt.'
Op de kaart zijn veel details zichtbaar die inmiddels veran
derd zijn. De legenda geeft aan dat oude gebiedsgrenzen
waren aangegeven en waterstaatkundige werken zoals
(stoom)gemalen, bruggen, sluizen, polderpeilen, gebouwen en
water- en landwegen en topografische namen. Het heraldisch
wapen van het hoogheemraadschap was destijds samenge
steld uit de wapens van de districten, genoemd naar gemeen
ten, die deel uitmaakten van het werkgebied: Ouder-Amstel,
Diemen, Mijdrecht, Uithoorn en Baambrugge. Voor 1874 stond
het wapen van Amsterdam er ook bij toen het ook deel uit
maakte van Amstelland. Dankzij de zorg van het hoogheem
raadschap voor het behoud van waardevol cultureel erfgoed,
kan iedereen op steen nu nog nagaan hoe het gebied er in de
negentiende eeuw waterstaatkundig uitzag. De stenen hebben
dus een plaats gekregen in de nieuwbouw op de tiende verdie
ping maar gaan waarschijnlijk naar de hal bij de receptie.
Daar kunnen medewerkers en bezoekers met eigen ogen zien
welke veranderingen hebben plaatsgevonden in het werkge
bied én in kartografïsche uitgavetechnieken. H
Literatuur
Blauw, Maili, Geschiedenis van de 'Waterstaalkaart van
Nederland 1865-1992, Utrecht 2003.
Hameleers, M., 'Recente oude kaarten' van het hoogheem
raadschap van Schiéland, in: Caert-Thresoor 1985-2.
TUIN VERNIELD VOOR
TOPOGRAFISCHE DIENST
Sinds 1818 is het voormalig logement der stad Rotterdam
aan het Plein te 's-Gravenhage in gebruik als departement
van Oorlog resp. Defensie.
'In 1861-62 werd de groote tuin helaas vernield en daarin
door den toenmaligen Landsbouwmeester N.W. Rose, een
gebouw gezet voor den Topographischen en Geneeskun
digen Dienst, breed 16.80 M., lang 37.4 M. hoog meerdere
verdiepingen, hetgeen fl 147.576,37 heeft gekost, terwijl
het laatste overgeblevene stukje tuin, gelegen achter het
bijbehorend aangrenzend huis links, in 1879 werd bezet
met een bergplaats voor lithografische steenen.'
Uit: C.H. Peters, Het logement der stad Rotterdam te 's-Gravenhage,
in: Rotterdams Jaarboekje 1917, p. 112/113
'Tussen de sessies waren er bezichtigingen van eerst het geodetische
museum dat het Landesamt für Vermessung und Geoinformation
heeft ingericht op een zolderverdieping - de eerste waarneming die
ondergetekende enig gevoel van 'professionele jalousie' jegens de
Duitse vakgenoten bezorgde - en vervolgens een in een gekoelde kel
derruimte ondergebrachte, ronduit verbluffende verzameling van
26.643 lithografische stenen (totaal gewicht ruim 1700 ton) waarop
de eerste negentiende-eeuwse topografische kaartering van geheel
Beieren. Vol trots vertelde de rondleider dat bij twee verhuizingen in
het verleden in totaal slechts vier van deze platen gesneuveld waren!'
Uit: Herman Quee, Drie geodetische musea in één stad,
in het komend nummer 2007-1 van De Hollandse Cirkel over
het in oktober 2006 in München (D) gehouden FIG-congres
GEO-INFO 2007-2
