Wie kan er straks nog kaarten maken in het land der blinden?
Paul Berfjamime,
eigen&t&Xcirto
Studio in Amster
dam en: afgelo
pen jaar tijdelijk
Jjéocentcfande
(^Hogeschool
êtrec, tt
Het vakkartografie wordt met uitsterven bedreigd. Er is
bijna geen opleiding meer in Nederland waar men kan
leren om kaartbeelden te ontwerpen die meer zijn dan de
rechtstreekse output van een GIS-systeem. Fast food zonder
kennis van de keuken. Het moet mogelijk zijn om GIS/kar-
tografen op te leiden die goede ruimtelijke (lcaart-)beelden
kunnen genereren die ook communicatief zijn.
Ruimtelijk onderzoek kon vóór de introductie van GIS
slechts met kaarten worden ondersteund indien er ook de
middelen waren om de expertise en kosten van kartografie
in te schakelen. GIS heeft de productie en toepassing van
kaartbeelden voor onderzoek en analyse laagdrempelig ge
maakt. Echter, sinds de toepassing van de computer voor de
kartografie heeft dit een gescheiden ontwikkeling voortge
bracht voor enerzijds de GIS-systemen met de analysetools
en de complexe koppelingen die men kan uitvoeren en
anderszijds de vormgeving die zich middels grafische pro
gramma's razendsnel kon ontwikkelen. Er ontstonden twee
aparte werelden die allebei in hun ontwikkeling veel ener
gie vergden en waardoor men nauwelijks tot een vrucht
bare kruisbestuiving kon komen. De GIS-specialisten waren
daarbij vaak zo in beslag genomen door de eigen toepas
singsmogelijkheden dat men de gebrekkige vormgevings-
mogelijkheden op de koop toe nam. Aan de andere kant
waren de kartografische vormgevers aanvankelijk ook niet
geïnspireerd door de houterige presentatie van de bestan
den die GIS-applicaties voortbrachten. Om deze bestanden
te bewerken tot iets grafisch fraais, is er vaak nog een zeer
moeizaam en tijdrovend proces nodig waarbij iedere muta
tie binnen de opzet van een GIS weer een serie noodzakelij
ke handelingen vereist om tot een acceptabel en drukklaar
beeld te komen. Om kort te gaan, GIS-systemen waren niet
ontworpen om drukwerk of internetpublicaties te gene
reren en vormgevingssystemen konden niets met GIS. Dit
manco werd wel terdege gevoeld en de software voor GIS-
systemen heeft zich de laatste jaren sterk ontwikkeld zodat
er nu ook goed vormgegeven kaarten mee kunnen worden
geproduceerd Dit ging gelijk op met de ontwikkeling van
de visualisatietechnieken waarmee met name 3D-beelden
en animaties kunnen worden gemaakt. De verwerking en
ontsluiting van luchtfoto's en satellietbeelden met behulp
van Google Earth is de laatste ontwikkeling waardoor het
grote publiek nu met grote ogen vanuit de ruimte naar de
eigen achtertuin aan het staren is.
Er bestaat echter een hardnekkig misverstand dat kennis
en toepassing van visualisatietechnieken ook gelijk vormge
ving van kaarten zou zijn. Dat is het niet. Toepassing van
een visualisatietechniek levert niet automatisch een kaart
beeld op dat prettig en goed leesbaar is. Met alle kennis
van de techniek weet men doorgaans weinig over de com
municatieve eigenschappen waaraan het kaartbeeld moet
voldoen. In die zin is de gescheiden ontwikkeling van vorm
geving en GIS zeer nadelig geweest voor de productie van
kaartbeelden. Dit is altijd een terugkerend thema binnen
de kartografie: de technische verwerkers van informatie
hebben doorgaans te weinig aansluiting met het commu-
nicatieve aspect van de vormgeving en
andersom hebben vormgevers meestal
ook niet de technische kaas gegeten
van GIS-systemen. Men doet daarom
ook vaak maar wat ergens in het mid
den. Zeker nu steeds meer kaartmate
riaal wordt gepubliceerd via database-
publishing, waarbij eigenlijk het hele
vormgevingsaspect tot ondergescho
ven kind is verklaard onder het genot
van de kostenbesparing, kan men weer
armetierige kaartbeelden massaal
voorbij zien stromen. Dit is ook niet zo
verwonderlijk want door de jarenlan
ge gescheiden ontwikkeling is er bijna
niemand die de kennis nog heeft voor
een goede synthese van de twee werel
den. Binnen het onderwijs is dat ook
niet terug te vinden. De zuivere GIS-
opleidingen worden vooral gegeven
aan instituten die van oorsprong niet
veel affiniteit met kartografie hebben.
Daarvoor zijn de toepassingsmogelijk
heden van GIS ook vaak te breed en
gaan de ontwikkelingen van visualisa
tietechnieken ook vaak te snel om daar
nog aandacht aan te besteden. Het ge
genereerde kaartbeeld wordt vaker als
bijvangst gezien en binnen sommige
GIS-opleidingen wordt het vak karto
grafie zelfs afgerond binnen een vijf
daagse cursus. Dat dit leidt tot een ver
schraling en het mogelijke uitsterven
van de kartografie is vanzelfsprekend.
Dit kan echter anders en moet ook an
ders om tot een goede synthese van
GIS en kartografie te komen.
Om volledig te kunnen werken als
hedendaagse GIS-kartograaf zou men
over de volgende kennis moeten kun
nen beschikken (fig.). Om te begin
nen moet men voor zowel geocoding
als kaartontwerp over de basiskennis
van projecties en coördinatenstelsels
kunnen beschikken. Kaarten moeten
kunnen worden opgemaakt overeen
komstig het thema, waarbij uiteraard
de leer van Bertin wordt besproken,
maar waarbij ook uitgebreid de nieu
we mogelijkheden voor symboolge-
bruik, typografie en kleurenleer aan
bod komen. Voor een goed begrip van
de mogelijkheden die er zijn, zal men
ervaring moeten opdoen met grafi
sche programma's in zowel vector- als
rasterpakketten. Kaartontwerp leert
men door eerst kleine afgeronde 011-
GEO-INFO 2007-7/8
