gedurende de hele achttiende eeuw. Re
denen voor de uitvoering van dit werk
waren de zeer uiteenlopende kwaliteit
en betrouwbaarheid van het voor han
den zijnde kaartmateriaal enerzijds
evenals de onhandige grote formaten
en anderzijds de ontoegankelijkheid
van veel in verslagen opgenomen kaar
ten. In Schilder's woorden luidde de
opdracht: een representatieve en relevante
selectie van kaarten, plans en tekeningen
te bundelen tot een handzaam kaartboek
(Haagse Besogne, 6 May 1689, Natio
naal Archief VOC 4458). Het ging om
kaarten van alle landen, steden, forten
en plaatsen van het octrooigebied, dus
er werd volledigheid nagestreefd.
Het feit dat de bronkaarten op een klei
nere, meer handzame schaal moesten
worden gebracht, betekende dat ze niet
meer voor navigatie gebruikt hoefden te
worden, maar inzicht moesten kunnen
verschaffen aan de heren bewindslie
den in Amsterdam: een decision support
atlas noemen we dat nu. En zo'n atlas
vereist een goede leesbaarheid en over
zichtelijkheid. Overzichtelijkheid kun
je enerzijds verkrijgen door een goede
stijl en generalisatie, een niet te klein
lcaartschrift, een niet te grote namen
dichtheid en een goed contrast tussen
Fig. 1 en 2. Deel van
een overzichtskaart
(boven) en van een
algemene zeekaart
1:1,9 miljoen
(beneden).
land en zee maar anderzijds ook door een duidelijke struc
tuur. Natuurlijk moest de atlas de situatie aangeven zoals
die gold op het moment van afsluiting van de redactie, dus
er was de eis van actualiteit.
Men kan zich afvragen in hoeverre er ook een eis van nauw
keurigheid gold - zoals gezegd waren de kaarten niet meer
bedoeld voor navigatie - wel was de relatieve nauwkeurig
heid belangrijk. Maar blijkbaar ook weer niet zo belangrijk
dat het opnemen van de informatie uit de nieuwe kaarten
van de Geelvinkbaai in Nieuw Guinea in 1705 aanleiding
gaf tot het vernieuwen van de overzichtskaarten. Als we het
over nauwkeurigheid hebben, is dat eigenlijk om na te gaan
of het bronnenmateriaal, waarmee de werknemers van de
VOC werden uitgerust, betrouwbaar was.
Een ander punt van overweging bij de beoordeling is de
volledigheid. In dit geval betekent het dat nagegaan moet
worden of het hele gebied is afgebeeld en of de gewenste
informatie op elk lcaartblad ook volledig is opgenomen. Kij
ken we vervolgens naar de eis van overzichtelijkheid of dui
delijkheid. Die kan geboden worden door het kaartbeeld,
waarbij de informatie al dan niet makkelijk af te lezen is,
maar ook door de structuur van de atlas die inzichtelijk
moet zijn en mogelijk moet maken dat men een bepaald
blad makkelijk kan terugvinden.
Kaartsoorten
De 175 kaartbladen in de atlas kunnen we over de volgende
kaartsoorten onderverdelen:
Overzichtskaarten (schaal 1:9 miljoen): ze bevatten kompas
richtingen, kusten, riviermondingen, riffen, klippen en
banken, namen van landstreken, steden, rivieren, eilan
den, kapen, en een windroos. De namen van streken en
steden waar de VOC handel op dreef, zijn in het zwart, alle
andere namen in het rood; kleurbiezen aan de landzijde
van de kusten geven het nodige contrast aan met de zee,
maar duiden ook onderling op verschillende rijken (zoals
bij India): eilanden worden door inkleuring gehighlight
zonder dat we daar systeem in hebben kunnen ontdekken.
Fig. 1 is een uitsnede uit een van de overzichtskaarten;
Algemene zeekaarten (schaal rond 1:1,8 miljoen): bevatten
een windroos, kusten, rivieren, klippen en zandbanken,
namen van landen, baaien, rivieren, kapen, eilanden
en plaatsen. Tevens bevatten ze soms landaanzichten,
zeilaanwijzingen, dieptecijfers en ankerplaatsen. Fig. 2
brengt een detail van deze algemene zeekaarten
Grootschaliger zeekaarten: bevatten informatie voor zeeva
renden (soort bodem, gevaren, plaatsen waar water en
hout te vinden zijn), symbolen voor steden, bergteke-
ning, zij-aanzichten, zeilaanwij zingen, dieptecijfers en
ankerplaatsen. Slechts een enkele keer staan er zoveel
namen in de kaarten dat ze onleesbaar worden; een voor
beeld is de kaart van de noordkust van Java.
Rivierkaarten, zoals van de Rode Rivier stroomafwaarts
van Ha Noi, kunnen we ook tot de grootschaliger zee
kaarten rekenen. Deze grootschalige kaarten zijn soms
bijzonder nauwkeurig.
Routekaarten zijn gemaakt om bezoeken aan vorstelijke
hoven te kunnen volgen. Ze zijn er voor Japan, voor Indië
en voor Madoera op Java.
Stadsplattegronden: schalen rond 1:3500, rond 1:5000 en
1:6000. Een enkele keer bevatten ze straatnamen, func-
A X .IJCA
'At/G,
lefal maps 1:1,9 Million
GEO-INFO 2007-7/8
