Actualiteit
Nauwkeurigheid
Legend for the charts in the VOC Atlas
Rocky shore
Populated places
-a- 1®
Anchorage
Cliffs
Banks/shores
Sandy shore
£j Lodge/fort VOC
Coast with trees
XV**"
A\ Coral
soundings
8 ti fathoms
4 7X. feet
Schilder aangegeven hoe de informatie
uit die bronkaarten op de atlaskaarten
is overgenomen, namelijk met wegla
ting van de ornamentatie, en verklei
ning en schematisering" van de kust-
profielen. Er is dus gegeneraliseerd.
De legenda zelf zou er bij een moderne
atlas hebben uitgezien zoals in fig. 5 is
afgebeeld.
Het contrast op de kaarten van Isaak de
Graaf was slecht als we het vergelijken
met de huidige zeekaarten; een van de
redenen daarvoor was de onmogelijk
heid vlakken egaal in te kleuren, met
kon hooguit met biezen werken.
Wanneer is de atlas afgesloten? Men
moet aannemen dat hij toch ooit aan
de opdrachtgevers aangeboden zal
zijn, ook al zijn er later (1705, 1712,
1754) nog kaarten aan toegevoegd.
Isaak de Graaf werd pas in 1705 aan
gesteld als VOC-kartograaf. Hij zal in
de periode 1691-1697 toch rekeningen
hebben ingediend bij het tot stand
komen van delen van de atlas? Men
kan zich haast niet voorstellen dat de
productie van de atlas, met kaarten in
zeker drie verschillende handschriften
en dus een atlas waaraan meerdere
lcartografen meewerkten, langer dan
vijfjaar geduurd heeft. Voor de aan
biedingsdatum van de oorspronkelijke
twee delen komt men dan op een tijd
stip niet later dan 1697. Het grootste
deel van het bronnenmateriaal was
in 1692 het meest recent voorhanden
materiaal. De atlas zal dan op een aan
tal momenten daarna met een aantal
kaarten uitgebreid zijn. Als er al vanaf
het begin van twee delen sprake was,
moet het materiaal opnieuw zijn inge
bonden, want de kaarten van Madagas-
Fig. 5. Veronder
stelde legenda van
de zeekaarten in
de Atlas Isaak de
Graaf.
Fig. 6. Overlay met
de rode feitelijke
kustlijnen over de
zwarte kustlijnen
van De Graaf op
dezelfde Plate Carree
projectie als Isaak
de Graaf gebruikt.
Beide kaarten zijn
gematched op de
evenaar, Kaapstad
en Menado.
car (1754) vallen midden in het eerste deel. Die van Austra
lië en Nieuw Guinea uit 1705 vallen aan het eind van het
tweede deel en kunnen er wat makkelijker bijgevoegd zijn.
Er zou met betrekking tot de actualiteit nog moeten worden
onderzocht welke ontdekkingen er tot ca. 1780 (de reizen
van James Cook) er in het handelsgebied van de VOC gedaan
waren die niet op de kaarten in de atlas zijn opgenomen.
Is dat niet het geval, dan is de atlas de hele periode actueel
gebleven. Immers, een kaart is actueel totdat er nieuwe in
formatie is die hem achterhaald maakt.
Er zijn verschillende manieren waarop we de nauwkeu
righeid van de kaarten in deze atlas kunnen nagaan.
Sommige ervan zijn meer geschikt voor het totaalbeeld,
andere zeggen ons meer over de details. Voor het totaal
beeld gaan we uit van de projectie. De kaarten in de atlas
zijn getekend in de plate carree projectie. En wanneer we
de feitelijke kustlijnen volgens die projectie over de kaar
ten van Isaak de Graaf leggen, krijgen we een beeld dat
indruk maakt, vanwege de geringe afwijkingen. Volgens
deze vergelijking (fig. 6) moet Arabië breder zijn, waarbij
de Rode Zee drie graden naar het westen en de Perzische
Golf twee graden naar het oosten verlegd dient. Hetzelfde
geldt voor India, Malakka en Achter-Indië. Zuid Nieuw-
Guinea had verder naar het westen en de Golf van Carpen
taria naar het oosten moeten liggen. Het nadeel van deze
overlay-methode is dat ze erg subjectief is. De kaart van
Isaak de Graaf is op twee punten 'vastgelegd' op een mo
derne kaart, te weten Kaapstad en Menado. Wanneer voor
andere punten gekozen zou zijn, bijvoorbeeld Kaapstad en
Colombo, dan zou het beeld van de vertekening rond Au
stralië anders zijn.
Met MapAnalyst, een door B.Jenny ontwikkeld programma
voor de geometrische analyse van kaarten, kan wat nauw
keuriger en meer objectief worden vastgesteld waar de ver
schillen in nauwkeurigheid liggen. Dat kan onder meer met
een grid (fig. 7). Dit vervormingsgrid geeft een globale in
druk van de vertekening van de gehele kaart en de plekken
waar de meest opvallende vervormingen zitten. Het beeld
dat het grid laat zien, komt in grote lijnen overeen met het
beeld dat geschetst is door de overlay. Grotere vervormin
gen zijn zichtbaar rond Mozambique, de Rode Zee, India en
de Indonesische archipel.
HOM.AMiiAXOVA -
GEO-INFO 2007-7/8
