tmmMm
BEICfO
dejode (fig. 8). Hiervan is het Utrechtse
exemplaar wereldwijd het enig beken
de. Datzelfde geldt voor de tweede staat
van de al eerder gememoreerde folio-
kaart Comitatus Hollandix van Hondius
en gegraveerd door Rogiers. Deze staat
uit 1641 werd namelijk al snel, in 1647,
vervangen door een nieuwe atlaskaart
van Holland. Een andere, zeer zeldzame
kaart is de mooie kaart van Holland
door Blaeu in de uitgave van Rombout
van den Hoeye (ca. 1650). Van deze los
uitgegeven derde staat zijn niet meer
dan drie exemplaren bekend.
Behalve deze tamelijk unieke hoogtepun
ten, kent de collectie gedigitaliseerde
kaarten van Holland en Utrecht ook veel
'dieptepunten'. Figuurlijk wel te verstaan.
Het gaat hierbij om legio voorbeelden van
foutief ingetekende of verouderd weerge
geven situaties van met name al dan niet
drooggemaakte meren en plassen. In de
inleiding is al duidelijk gemaakt dat voor
al het kopieergedrag van de kaartenma
kers debet kon zijn aan de aanwezigheid
van fouten in het kaartbeeld. De weerga
ve van de talrijke droogmakerijen en ver
veningpiassen in het Hollands-Utrechtse
gebied vormt hiervan een pakkende illu
stratie. Meer dan eens was het kaartbeeld
in strijd met de toenmalige werkelijk
heid: soms werd een verkavelde droog
makerij ingetekend terwijl nog van een
meer sprake was en soms was het precies
andersom. Voor met name de kaarten van
Utrecht stelde de toestand van het Hor
ster- en Naardermeer de kartografen voor
problemen (fig. 9). Na vergeefse pogingen
in de voorgaande twee eeuwen werd het
Horstermeer pas aan het einde van de ne
gentiende eeuw definitief drooggemaakt
terwijl de drooglegging van het Naarder
meer zelfs toen niet succesvol bleek. Veel
kaartenmakers dachten hier echter be
duidend anders over
Fig. 8. Op het westen
georiënteerde kaart
van Holland door
Gerard de Jode,
derde staat, nd 1593
(Utrecht UB, Kaart
'Blonk* HOL.-10).
Fig. 9. Detail van de op het westen georiënteerde kaart van Utrecht
door Frederick de Wit, circa 1670 (Utrecht UB, Kaart 'Blonk* UTR-5).
Een opvallend aspect aan deze kaart is dat het Naardermeer is inge
tekend als verkavelde droogmakerij. Ten tijde van de uitgave van de
kaart lag het Naardermeer echter niet droog; nog in 1629 - het jaar
waaiin de eerste poging tot drooglegging werd ondernomen - stak
men als verdediging tegen de Spaanse troepen de dijken door. Een
tweede poging tot drooglegging gebeurde pas in 1883. Het Horster
meer, ten zuidwesten van het Naardermeer, biedt op de kaart van
De Wit een meer werkelijkheidsgetrouwe weergave. Dit meer werd
in 1629 met windmolens voor het eerst drooggemalen. Door de grote
hoeveelheid kwelwater vanuit omliggende gebieden was de polder
echter niet droog te houden. In 1636 besloot men daarom de bema
ling te stoppen, waarna een vogelrijk moerasgebied ontstond. De
kaart van De Wit toont het Horstermeer inderdaad als een onverka-
veld gebied, maar geeft tegelijkertijd een grote hoeveelheid windmo
lens weer. Pus in 1882 kwam het tot definitieve drooglegging van de
Horstermeerpolder, hoewel in de oorlogsjaren 1940-1945 de polder tot
tweemaal toe defensief onder water werd gezet.
Bij het in kaart brengen maakten kartografen dus de nodige
fouten. Een laatste aansprekend voorbeeld biedt de Holland-
kaart uit 1706 van Vincenzo Coronelli. Hierop staat in de Hoek
se Waard het onverklaarbare toponiem 'Hanidda' (fig. 10). Deze
naam nam Coronelli foutief over van Tassin, die sprak van het
eveneens duistere 'Hamsda'. Tassin kwam aan deze naam door
op zijn beurt te kijken naar de kaart van Goos, die echter 'Hans-
dam' plaatste bij een cirkeltje aan de overzijde van de Oude
Maas. Goos nam dit weer over van de kaart uit 1608 van Willem
Jansz. Blaeu, waar het gaat om 'H.Iansdam' ofwel Heerjansdam!
Dat kartografie mensenwerk was (en is), bewijst de website met
gedigitaliseerde kaarten van Holland en Utrecht op een con
fronterende en wellicht wat ontmoedigende manier!
Fig. 10. Detail van
de op het westen
georiënteerde kaart
van Holland door
Vincenzo Coronelli,
1706, met de foutieve
vermelding van in
de Hoekse Waard
van Hanidda
voor Heerjansdam
(Utrecht UB, Kaart
'Blonk* HOL-76).
Certthorfï
hsrah
CON-
FXDEISATC
Altrïmenh
cietio
OXAJNTDA
Delmeafo,
GEO-INFO 2007-9
