3
Donateursdag De Hollandse Cirkel
2
Sticlltl 12
422
Donderdag 11 oktober 2007 woonden rond de veertig
mensen de Donateursdag van de stichting De Holland
se Cirkel in museum Boerhaave te Leiden bij. Als start gaf
voorzitter dr.ir. Herman Quee het woord aan de Belgische
professor Jan de Graeve van het International Institution
for the History of Surveying Measurement van de FIG (Fé-
dération Internationale des Géomètres) voor een overzicht
van werk in dat verband. Hij adviseerde ook bezoek van de
expositie 'Formatting Europe. Mapping a Continent' in de
Koninklijke Bibliotheek van Brussel (tot en met 8 februari
2008). Quee moest in zijn jaaroverzicht voor het eerst sta
bilisatie van het aantal persoonsdonateurs melden (115),
al steeg het aantal bedrijfsdonateurs nog (tot 25). Tot de lo
pende acties behoren het als geodetisch monument marke
ren van het eerste RD-punt Finsterwolde en het in en met
de stichting NAP herinrichten van de
Stoperakelder te Amsterdam. Als nieuw
project wordt overwogen om het Tijd
schrift voor K&L te digitaliseren en te
ontsluiten.
De eerste voordracht was van drs. Lo-
dewijk C. Palm (Universiteit Utrecht/
Constantijn Huygens Instituut KNAWj,
niet alleen lid van de Raad van Advies
van de stichting, maar ook de beden
ker van de naam daarvan! "Antoni van
Leeuwenhoek en het 'meten'" was zijn
bescheiden titel, omdat deze Delftse
lakenhandelaar weliswaar in 1669 als
landmeter werd geadmitteerd, maar
daar weinig aan deed. Toch verwijst Van Leeuwenhoek een
maal naar een boek van Metius en gebruikt hij een woord
dat hij wel aan Dou's Practijck des Landmetens moet ont
lenen. Prachtig was een Post Scriptum uit een Send-brief
over het met landmeter Spoors meten van de torenhoogte
van de Delftse Nieuwe Kerk. De kasteelheer van Renswoude
adviseerde hij waterpassen met een glazen buis te doen in
plaats van met de tot dan gebruikte open goot. Hij was daar
niet de uitvinder van want hij benutte eerlijk een Frans
plaatje terzake. Van Leeuwenhoek werd vooral bekend door
zijn vele microscopen waarvan museum Boerhaave er vier
bezit. ('Lakenhandelaren hebben dradentellers en zo zou hij
volgens het klassieke verhaal op de microscoop zijn geko
men'.) Zijn 350 bewaarde brieven zijn proto-wetenschappe-
lijke artikelen.
Drs. Ton Wiechmann van het museum zelf hield een voor
dracht over 'Kleman in Boerhaave'. Zijn algemene inleiden
de woorden over dit rijksmuseum leerden dat men 40.000
instrumenten bezit, waarvan er 2.500 in de expositie zijn
opgenomen. Het aantal Hollandse Cirkels bedraagt vieren
twintig, waarvan de zes exemplaren uit de zeventiende eeuw
allemaal in Zaal drie te zien zijn. Hoewel hij veel meer boei
ends gaf over negentiende eeuwse instrumentmakers legde
hij het accent op de Lutheraan Jan Maarten Kleman (Zwolle
1758 - Amsterdam 1840), die rijk werd met precisiewerk, in
1806 het predikaat Koninklijk verwierf en wiens zoon Ba
rend in 1808 ook in de zaak kwam (handig voor het dateren
want dan wordt het op instrumenten: Kleman Zn).
P. S. Dt hoogte y&n onfe Nmtre
Ktrks-Toort» is oyer yeti
ren door MywdefVjUndert
Lont-meter Spoors, ydtr met
fyn quodmt tsfgefmtnkt'
yonden hoog te fyn 199. voe
ten zoo is dm dt diepte
dm de fVahit op de gronl
lagmeer dm 26. mmlde
fer, ah de Toom hog is.
Post Scriptum uit
een Send-brief van
Van Leeuwenhoek
over het meten van
een torenhoogte.
Prof. Jan de Graeve in het licht van De Hol
landse Cirkel.
Een rondleiding in drie groepen was
voor velen genieten maar een gids
moest vast wel slikken toen hij een
planimeter betitelde als een heel bij
zonder instrument. 'Ik heb er vier
thuis', zo zei een donateur hardop. En
wat op tekstbordjes en door de gids als
proportionaalpassers werd aangeduid
vonden sommige donateurs proportio-
naallinialen... Bewonderd werd er veel:
van Kleman naast een sextant zijn re
flectiecirkel, van Blaeu het kwadrant
voor Snellius, van Coenraet de landme-
terskist (met Hollandse Cirkel) en van
de Amsterdammer Mordechai Aboab
een landmetersrad van rond 1750 met
een omtrek van een Rijnlandse roede
(3,77 m).
Donateurs rond landmetersrad.
Adri den Boer,
redacteur
SBND-ttlErSS 4]
GEO-INFO 2007-11
