Boekbespreking
Brabantse landmeters in de 18e eeuw
O!'!)!-. KAAtlT GEZET IIKNDKIK VERHEES
will! CN WHIfM'l n> fN.V J"TI>ST»AfK .SDK, 0M 1W
Op de kaart gezet - Hendrik Verhees. Iians Pel, uitgever Stichting Cultuurgeschiedenis
Boxtel-Meijerij Hendrik Verhees, Boxtel, 2007, 253 p., ISBN 90-79076-01-7 prijs 39,00
(www.hendrikverheesboxtel.nl).
Drie generaties Adan. West-Brabantse landmeters in de 18e en 19e eeuw. Martijn Storms,
Hes De Graaf Publishers, 'l Goy-Houten, 2008, 284 p, ISBN 978 90 6194 040 1, prijs €39,50
(www.hesdegraaf.com).
T^cndr^Slr^p
Hanoxt.
Onlangs verschenen bijna gelijk
tijdig twee boeken die gaan over
Brabantse landmeters in de 18e eeuw:
Hendrik Verhees in Oost-Bra
bant en de landmeters van
Adan in West-Brabant. Het
zal louter toeval zijn - de pu
blicaties verwijzen niet naar
elkaar - maar het zijn twee
boeken met een tamelijk
vergelijkbare inhoud en dat
vraagt om een dubbele boek
bespreking.
Het boek over Hendrik Verhees (1744
1813) valt in drie delen uiteen. Als
eerste wordt Verhees' carrière als po
liticus en bestuurder behandeld, ver
volgens zijn activiteiten als landmeter
en kaartmaker en tenslotte zijn water
staatkundige werkzaamheden. Zijn po
litieke carrière was tamelijk divers. In
zijn geboortedorp Boxtel was hij actief
in allerlei rollen: borgemeester (finan
cieel beheerder van het dorpsbestuur),
schepen en collecteur tijdens de Repu
bliek, tweemaal president-schepen en
vrederechter (vergelijkbaar met kan
tonrechter) gedurende de Bataafse en
Franse Tijd. Voorts was hij van
1795 tot 1801 volksvertegen
woordiger in Den Haag. Het
waren woelige tijden waarin
de loyaliteit van bestuurders,
zoals Verhees, steeds op de
proef werd gesteld als gevolg
van wisselingen in het regi
me. Verhees heeft diverse ke
ren problemen in het dorps
bestuur ondervonden, wat
soms politiek gemotiveerd
was, soms meer vanuit dorps-
kinnesinne; maar in het alge
meen stuurde hij netjes tus
sen de politieke klippen door
en heeft hij tot het einde van
zijn leven toe steeds notabele
functies vervuld.
Van de persoon Verhees is wei
nig bekend: zijn privé-leven
blijft duister (p. 17). Er is zelfs geen por
tret van hem bekend: het enige beeld
is het silhouet van Verhees uit een aan
tekenboekje van een tijdge
noot. Toch zijn er enkele op
merkingen van tijdgenoten
gevonden en die zijn niet
zo erg positief: het was geen
gemakkelijke man, soms
arrogant en vaak omschre
ven als een querulant. In
de Staten-Generaal werd de
eigenzinnige Boxtelrenaar
eens omschreven als: 'Een
flirtende ijdeltuit, die nauwelijks aan
de discussies bijdraagt en met alle win
den meewaait. Een groote landmeeter
die per verrekyker meer aandagt op
de vrouwen en meisjes in de loges dan
op de uytgebragt wordende adviezen
slaat. Ergo beter in das Frauenzimmer.
Nog al dikwijls vraagt hy het woord en
wanneer elk denkt dat hy ten minsten
iets zal zeggen, geschiet dit enkel om
te declareeren, dan hy zig met deezen
of -geenen (wie is om 't eeven) confor-
meerd; terstond geeft hy daarvan per
biljet berigt aan de logigraphisten ten
eynde deeze beslissende taal in 't dag
blad te plaatsen.)...)'. (p. 37). Ondanks
deze kennelijke belangstelling is Ver
hees altijd vrijgezel gebleven. Alles
bij elkaar rijst een beeld op van een
Diclcensiaans mannetje dat zich een
provinciaal air van belangrijkheid aan
mat. Méér dan Pel er in dit boek over
schrijft zou ik er dan ook niet van wil
len weten.
Het landmeetkundig deel van zijn
leven is vakmatig natuurlijk het inte
ressantst. Verhees leerde het vak waar
schijnlijk van zijn plaatsgenoot Jan
Francis van de We ij er en werd in maart
1763 als landmeter geadmitteerd door
het gewestelijk bestuur van Brabant.
Zijn werkzaamheden waren van het
begin af aan nauw verbonden
met zijn waterstaatkundige
activiteiten. In 1765 mijnde hij
voor tien jaar het onderhoud
van kerk en predikantenhuis
in Boxtel voor 166,- per jaar.
In 1766 was hij aannemer van
de straatweg Boxtel-Liempde
voor het onderhoud, met vijf
tig mensen in dienst. Zeven
jaar later verrichtte Verhees
opmetingen voor de weg van
Eindhoven naar Oirschot en
naar Heeze. Zijn beroep van
landmeter-waterpasser weer
spiegelt zich in velerlei kaar
ten van barrières (tollen), dor
pen en steden, fortificaties,
gemeenten en parochies, plat
tegronden, schetsen en profie
len, rivieren-, tienden-, wegen-,
Gedeelte van de "Kaart illustratief van de drostambten Eindho
ven en omliggende gebieden", H. Verhees, 1780.
fxt
GEO-INFO 2008-3
