landmeters
cV'eeuW
waterstaats- en zeekaarten. Zijn eerste
kartografische activiteiten zijn traceer
baar vanaf 1767. Hij vervaardigde toen
kaarten van de Brede en Smalle Haven
te 's-Hertogenbosch. Zijn eerst gedruk
te figuratieve kaart, die van de baro
nie van Boxtel, verscheen circa 1778.
Verhees' magnum opus, de generale
kaart van de Meierij van 's-Hertogen
bosch, vervaardigde hij als het ware
tussen zijn werkzaamheden door. Ge
durende een kwart eeuw heeft hij aan
deze kaart gewerkt. Hij liet deze eerst
op eigen kosten drukken bij Mortier
Covens en Zoon te Amsterdam, later
bij H. Palier te 's-Hertogenbosch. Deze
kaart verscheen voor het eerst in 1797
en hij was zó goed dat hij tot 1870 als
wandkaart werd gebruikt. Opmerke
lijk voorts is dat Verhees in 1809-1810
een kaart heeft gemaakt van westelijk
Noord-Brabant, bij uitstek het territori
um van de Adans; maar het boek zegt
er niets over - terwijl het bijna niet an
ders kan dan dat Verhees hun materi
aal heeft gebruikt en bovendien was
Johannes Baptiste Adan in die tijd nog
(zeer) actief.
Pel geeft in zijn boek, gesouffleerd door
expliciet genoemde H.C. Pouls en Peter
van der Krogt, een goede context van
de landmeterij in die tijd zoals het feit
dat landmeten 'eene zeer onzeekere
kostwinning' moet zijn geweest (p. 68).
Leuk zijn enkele anekdotes over ruzies
die de landmeter moet oplossen - dat
is toch altijd weer waar de landmeter
voor wordt opgeroepen; evenals enkele
kritische beschouwingen over landme
ters in de literatuur (geciteerd in parel
p. 116 van dit nummer). Jammer is al
leen dat Pel niets schrijft over de feite
lijke werkzaamheden die Verhees voor
zijn Grote Meijerij-kaart heeft moeten
verrichten. Zo'n groot project vereist
toch specifieke organisatie en techniek
(al was het maar hoe de driehoeksme
tingen zijn georganiseerd) en dat blijft
nogal in de mist hangen.
Kaart van de bedijkte Augustapolder. J.B. Adan,
De kaartenbijlage bij Verhees' boek
omvat 52 pagina's, die een doorsnede
geven van de soorten kaarten die hij
heeft vervaardigd. Er zijn vrij veel wa
terstaatkundige tekeningen bij met
voorstellen voor aanleg van of verbe
teringen aan wegen en waterlopen.
De Grote Kaart van de Meijerij is af
gebeeld op een dubbele pa
gina, maar dat doet
te weinig recht
aan die kaart;
een uitvergroot
gedeelte zou de
indruk van deze
kaart beslist heb
ben verbeterd
(in de luxe editie
van het boek zat
de kaart er als
bijlage bij, maar
niet in het 'ge
wone' boek).
Het verhaal van
de familie Adan
is al grotendeels
verteld door
Theo Scheele in
Geo-Info 2008-2
(p. 58-61) en dat zal ik hier
niet herhalen. Het boek van Storms
is opgezet als tentoonstellingscata
logus maar kan 'in de eerste plaats
gezien worden als wetenschappelijk
verantwoord naslag- en standaardwerk
over de bijzondere cartografische erfe
nis van de Adans', aldus de flap. Het is
dus vooral bedoeld als carto-bibliogra-
fie en meer dan de helft van het boek
is dan ook besteed aan een indrukwek
kende, systematische en minutieuze
opsomming van alle 1077 kaarten van
de Adans. Die zijn tevens allemaal in
groot-postzegelformaat afgebeeld.
Het zal een financiële afweging zijn
geweest om ze in zwart-wit af te druk
ken, maar dat maakt dit deel voor de
argeloze lezer minder interessant.
Gelukkig volgt
aansluitend nog
een kleurenbij-
lage van veertig
pagina's waarin
tientallen kaar
ten op briefkaart
formaat en soms
op paginaformaat
zijn afbeeld. De
reproducties zijn
mooi scherp en
2788. je kunt (meestal)
de details nog waarnemen. Ook in dit
boek is er een goede context geschetst
waarbinnen het werk van de Adans
plaatsvond in de vorm van bijdragen
van externe auteurs. Het algemene ge
deelte dat Storms heeft geschreven is
goed uitgebalanceerd en
prettig geïllustreerd
en geeft een goede
toelichting bij de bi
bliografie. Grappig is
dat ook de Adans, net
als Verhees, publieke
functies vervulden
voor het Markiezaat
en, na de omwente
ling van 1795, onder
het nieuwe bestuur;
zo was Johannes
Baptiste Adan vele
jaren burgemeester
van zijn woonplaats
Wouw. Kennelijk wer
den landmeters wel
als degelijke lieden
beschouwd...
Valt er nog te kiezen
tussen beide boeken?
Ze hebben - los van
regionale accenten
- beide hun sterke
punten. Het zijn beide
géén atlas-boeken, men moet een aan
vullende belangstelling hebben voor
de achtergronden van de hoofdper
sonen. Als u liever een boek wilt met
'generale' kaarten en mooie plaatjes,
dan is het boek van Storms het fraai
ste. Het boek van Pel is niet verkeerd
maar het is meer geschreven als per
soonsbeschrijving van een prominente
streekgenoot waarbij zijn landmeet-
kundig-kartografische kant slechts een
onderdeel is, terwijl ook de afgebeelde
kaarten meestal meer waterbouwkun
dig van aard zijn. Een aanzienlijk deel
van de illustraties bij het tekstgedeelte
van Pels boek bestaat uit niet-lcartogra-
fische stukken: brieven, tekeningen,
kadertjes, enz., terwijl er in het boek
over de Adans voornamelijk kartogra-
fisch materiaal is gebruikt. Voorts is
het papier van Pels boek wat vezeliger
waardoor de kwaliteit van de afge
drukte kaarten ietsje minder goed is;
ze zijn meestal wat grijzig. Daar staat
tegenover dat het grote carto-bibliogra-
fische deel van Storms' boek minder
boeiend is voor op de koffietafel.
Ad van der Meer
.(UAVflnUCH.
GEO-INFO 2008-3
