Een aangepaste functie voor de
ijkbasis
Zoals opgemerkt werd het einde van
het functionele bestaan van de Vaisala-
ijkbases ingeluid door de metrologi-
sche overstap van de definitie van de
meter als veelvoud van een golflengte
(van licht) uit de tijd van Vaisala, naar
de door licht afgelegde weg per een
heid van tijd, mogelijk geworden door
de ontwikkelingen in de tijdmeting.
Natuurlijk was het niet de in 1983 ge
maakte afspraak tot herdefinitie, maar
waren het de technische ontwikkelin
gen die daaraan ten grondslag lagen die
het lot van de ijkbases bezegelden; in
Finland, Argentinië, Nederland, Duits
land (bij München en Potsdam), Portu
gal en elders, waaronder in Ohio, VS.
Ook in de ruimtegeodesie - zoals bij
lasermetingen naar satellieten en
aan GPS - is afstandmeting gebaseerd
op tijd- dan wel frequentiemeting.
Het waren in feite de metingen in de
ruimte die deze technische ontwik
kelingen in een stroomversnelling
brachten. Professor Y. Vaisala zelf had
geholpen hiervoor de grondslag te leg
gen. Met de allang vóór 1957 - naast 'de
Loenermarlc' ook het jaar van de eerste
kunstmaan - door hem beoefende me
thode van 'stellaire triangulatie' - het
ruimtelijk driehoelcsmeten met be
hulp van hoge richtpunten, zoals bal
lonnen en raketten - was hij, in 1946
vooruitblikkend naar het tijdperk van
de 'small moons', één van de grondleg
gers van de satellietgeodesie geweest.
Vaisala leefde lang genoeg om getuige
te zijn van de omslag die het gebruik
van kunstmatige satellieten voor de
geodesie teweeg bracht. GPS was er bij
Controle van een
tachymeter door me
ting van de 0- naar
de 24-meter pijler
(bron: Afd. Ruimte
lijke Informatie, ge
meente Apeldoorn).
zijn leven nog niet, maar met satelliet-laserafstandmeting
(Satellite Laser Ranging: SLR) was rond 1970 al een dermate
hoge precisie bereikt dat de lancering van geodetische satel
lieten, die plaatsbepaling op aarde tot op enkele centime
ters mogelijk moesten malcen, op de ruimtevaartagenda's
stond. In de realisatie en handhaving van het in 1991 gede
finieerde International Terrestrial Reference System (ITRS)
speelde de beproefde SLR dadelijk een onmisbare rol bij de
bepaling van de schaal. Met ITRS als grondslag voor het Eu
ropean Terrestrial Reference System 1989 (ETRS89) speelt
SLR daarin voor Europa dezelfde rol. Daar SLR-systemen hun
inmiddels bereikte precisieniveau van 1:108, onafhankelijk
van de Vaisala-bases, ontlenen aan de nauwkeurige 'timing'
van de looptijden van licht, hebben de Vaisala-bases, gezien
de in 1983 ingevoerde nieuwe definitie van de meter, in de
realisatie van ITRS geen aanwijsbare functie.
Nu bovendien voor de ijlcing van de terrestrische EDM-appa-
ratuur geen beroep meer wordt gedaan op de Loenermark-
basis, lijkt haar 'slechts' de functie van een monument te
passen; een monument om voor Noordwest-Europa de her
innering levend te houden aan de tijd toen voor een eendui
dige mondiale geodetische maatvoering nog geen gebruik
kon worden gemaakt van de banen van kunstmatige satel
lieten. 'Lijkt', want in de Loenermarlc ligt met een bedoelde
1:107 buitenshuis het nauwkeurigst gemeten stukje Neder
land. En - wie weet? - komt die kennis in de toekomst nog
24 m-paaltje van eens van pas.
de invardraadbasis
(situatie 2008). Bij de aanleg was ervan uitgegaan dat de basis zeker tot ver
in de 21ste eeuw, misschien zelfs tot medio-22ste, dienstig
zou zijn en prof. Honkasalo moet in 1970 de RCG hebben
verbaasd met de afwijkende uitkomsten van zijn hermeting
het jaar daarvóór (Geo-info 2008-7/8). Ervan uitgaande dat
de commissie niet twijfelde aan het modelmatige inzicht
en de meettechnische vaardigheden van de Finse collega's,
stemde zij in met hun conclusie dat de basis in de afgelo
pen 12 jaar 0,6 mm langer was geworden. In dat geval was
dit wellicht aanleiding om op termijn de Finse experts nog
eens uit te nodigen. Dat het daar niet meer van is gekomen
zal mede toe te schrijven zijn aan de hoge verwachtingen
die, te beginnen in de jaren '70, qua meetprecisie werden
gekoesterd van nieuwe ruimtegeodetische technieken,
zoals SLR. De eerste betrouwbare satellietgeodetische uit-
GEO-INFO 2008-9
