De grenslijn
Oudste grenssteen
dan tot maximaal twintig personen
want de daadwerkelijke grenslijn is
maar erg smal (fig. 1).
Hoe weten we waar de grens precies
loopt? Is het een kaarsrechte lijn? Nee,
kijkend naar een landkaart zien we dat
de grens met Duitsland en België vaak
erg grillig verloopt. En hoe grilliger de
grens, des te interessanter hij is voor
de onderzoeker. Sommige leden van
de vereniging nemen hun hobby na
melijk serieus en noemen zich grens-
onderzoeker. Aanvankelijk wisten we
niet wat een grenspaal was, evenmin
als veel Nederlanders. Vertellend over
onze hobby hoorden we later eens de
vragende opmerking: 'Grenspalen, die
bestaan toch niet meer?' Men dacht
daarbij ongetwijfeld aan de rood-witte
slagbomen die grensovergangen kon
den afsluiten. Die zijn inderdaad gro
tendeels verdwenen, maar nog niet
Fig. 2. Ook de voorheen vervallen grensovergang Gramsbergen-Laar
is niet lang geleden fraai opgeknapt. De in ere herstelde rood-witte
slagboom dient nu slechts als ornament.
overal (fig. 2). Het speuren naar objecten die met de grens
te maken hebben of hadden, behoort tot de taak van een
grensonderzoeker, ook al is dat een zelfbenoemde grenson-
derzoeker.
De oudste rijksgrenssteen van Nederland is nummer 20 en hij wordt
gedateerd rond 1480. Vele eeuwen heeft hij dus weer en wind, oor
log en twist getrotseerd, maar in de maand augustus van het jaar
2007 is hij op mysterieuze wijze van zijn plek verdwenen. Voor de
oppervlakkige voorbijganger was het misschien een onooglijk geval.
Zijn vorm deed meer denken aan een klein huisje met een zadel
dak dan aan een grenspaal. Met zijn zichtbare hoogte van krap een
halve téfef kwath hij soms maar nauwelijks boven het gras uit. Zijn
standplaats op de hoek van een landweggetje tegenover een uitrit
van een zandafgraving was niet erg fraai en moeilijk te vinden bo
vendien.
Steen 20 is enig in zijn soort, Aan beide zijden van
zijn 'dak' is het wapen van Bentheim afgebeeld:
een schild met negentien penningen. Het is onge
bruikelijk i lal hetzelfde VV|p#i aan twee kanten
van een grenssteen voorkomt. Dit zou er op kun
nen féftféh dat het gebied aan weerszijden van
de steen in bezit vas var. de graaf van Bentheim,
hier is echter niets over bekend. Staatsrechtelijk
behoorde h gebied ten westen van de steen tot
het Oversticht, dus was het niet vreemd dat er een
grenssteen geplaatst werd. Waarschijnlijker is het
dat hef gebied van de Graaf van Bentheim niet
grensoverschrijdend was en dat de steen werd ge
plaatst ter afbakening van zijn eigen domein. Pas
later is de steen dan gebruikt als grenssteen. Hij
komt voor het eerst voor in het grenstraktaat van
Meppen lit 1824. Dan worden er de N van Neder
land en de H van Hannover ingebeiteld. Bentheim
maakte in die tijd deel uit van het koninkrijk Han
nover. Iris nergens op schrift gesteld wanneer de
steen geplaatst is. Toch wordt aangenomen dat hij
van voor 1500 is. Dez datering is voornamelijk
gebaseerd op manie: waarop de wapens zijn
afgebeeld. Het wapen van Bentheim bestaat iit
een schild mét negentien penningen in zes rijen,
waarbij de eerste en laatste penning van rij twee is
gehalveerd, Afbeeldingen van hét wapen van vóór
1500 laten echter een schild met negentien héle
penningen zien. De beide wapens op steen 20, aan
de Duitse kant in diep reliëf, aan de Nederlandse
kant in hoog reliëf, hebben duidelijk negentien
héle penningen. Zo'n bijzondere oude steen zou
De inmiddels verdwenen oudste rijles
grenssteen van Nederland, nummer
20. N staat voor Nederland.
De Duitse zijde. H Hannover.
een warm plekje in het hart van Monumentenzorg moeten hebben
gehad, evenals ft de gemeenten Losser en Bad Bentheim die de
dagelijkse zorg voor dit rijksmonument hadden. Vijfhonderd jaar
weer, wind, oorlog en twist heeft de steen doorstaan, maar was hij
ook tegen het hedendaagse vrachtverkeer bestand? We vreesden van
niet.
In 2005 zagen wij al dat hij ernstig beschadigd was. Een melding
bij Monumentenzorg haalde niets uit. In 2007 was de situatie ter
plaatse niet meer verantwoord. Vrachtwagens en landbouwvoertui
gen passeerden de steen rakelings als ze de bocht afsneden. Diepe
sporen vlak naast de steen waren het bewijs. Het was nog maar een
kwestie van tijd dat het goed mis zou gaan. Leden
van de OGVC schreven de verantwoordelijke in
stanties aan en benaderden invloedrijke personen
aan weerszijden van de grens om aandacht te vra
gen voor de steen.
Op 4 augustus 2007 waren we er voor het laatst
en op 20 augustus was de steen plotseling verdwe
nen. De politie en de gemeente Losser wisten van
niets. De eigenaar van de zandafgraving had ook
geen idee waar de steen gebleven kon zijn. Er werd
gevreesd dat hij vernield was door een vrachtwa
gen, of gestolen door een liefhebber van curiosa.
Het ongeloof en de boosheid waren groot. Lid
Dick Taat stelde een persbericht op en taf werd
opgepikt door de pers, lokaal en nationaal. Hij
werd telefonisch ondervraagd door de NCRV- en
de VPKO-radio. Na ruim een week kwam het ver
lossende bericht: de steen is zonder overleg met
buurgemeente Losser door de Duitse gemeente
Bad Bentheim 'sichergestellt' omdat hij acuut ge
vaar liep. Men had niet verwacht dat iemand hem
zou missen!
De steen lag, en ligt nog steeds, op de gemeente-
werf in Bad Bentheim. Het was niet echt gemak
kelijk geweest om hem uit de grond te balen: hij
bleek 1,80 m hoog te zijn. Helaas kunnen we dat
niet met eigen ogen zien, bezoekers zijn er niet
welkom! Tot op heden is nog niet bekend wa er
met steen 20 gaat gebeuren. De situatie rond zijn
standplaats is nog niet verbeterd, het is maar
de vraag of hij ooit weer op zijn oorspronkelijke
plek zal terugkeren.
GEO-INFO 2oo8-io
