Mir rait itii bysï is pimp 844 sn 845 in hct
'De Landmeter'
Nummer ioo
Met uitzondering
van fig. 8 zijn de
foto's van Welt
Waanders.
veen bij Enschede. De gemeente Enschede heeft een fors
stuk rijksgrens en derhalve ook veel grenspalen op haar
grondgebied. Van grensstenen 844 en 845 zijn er maar liefst
38 in totaal! En ze stonden ooit allemaal in het grensover
schrijdend veengebied 'Het Aamsveen'. Zoals dit met alles
het geval is, zijn ook veengebieden sterk gecultiveerd en ge
minimaliseerd, dus is er nog maar een relatief klein stukje
van het oerveen overgebleven. Hoe kan het dat er van twee
nummers 38 stenen zijn? Het antwoord is: doordat er tussen
de héle nummers substenen staan. Vaak zijn die van betrek
kelijk jonge leeftijd en van graniet. Maar dat is hier niet het
geval. De stenen 844 en 845 zijn bijna allemaal van authen
tiek Bentheimer zandsteen. En de subnummering geschiedt
middels het toevoegen van letters van het alfabet. Zo is er de
serie 844-A tot en met 844-P en de serie 845 tot en met 845-
Y. Verder noordelijk worden substenen aangeduid met een
toevoeging in Romeinse cijfers. Sommige 845-stenen zijn erg
opvallend doordat er omheen een metersdikke laag veen is
afgegraven. Daardoor zijn de sokkels bloot komen te liggen
en vormt het geheel een indrukwekkende aanblik (fig. 7).
De rijksgrenzen zijn vaak een inspiratiebron voor kunstenaars.
Eén voorbeel d kunnen we in dit verband noemen. In het naj aar
van 2006 is het kunstwerk 'De Landmeter' van Paul Reinerink
geplaatst aan de oever van het riviertje de Dinkel, nabij Losser.
'De Landmeter' is een kunstwerk waarmee een 1 andmeetin
strument uitgebeeld wordt. Het is een combinatie van staan
ders van Gildehauser zandsteen met gesmeed ijzer. Er is ge
kozen voor dit ontwerp vanwege de in de nabijheid gelegen
verzekeringsstenen. In de directe omgeving liggen vier van
deze zogeheten verzekeringsstenen. Deze stenen dienden in
het verleden als vaste punten ten behoeve van het bepalen van
de landsgrens. Vroeger bevonden zich aan beide zijden van de
landsgrens twee van dit soort stenen. Vanwege grenscorrecties
liggen de stenen nu alle vier op Nederlands grondgebied. Uit
Fig. 7. Grenspaal
845-A in het Aams
veen is indrukwek
kend doorzijn
enorme sokkel
het oogpunt van cultuurhistorie is dit
een interessant gegeven. Met het ont
werp wordt bewust gekozen om het ei
gene van de plek te benadrukken (fig. 8).
De vier ongenummerde stenen staan
niet op de grens, ze staan alle vier op
Nederlands grondgebied. Op de kadas
trale kaart van 1832, de oudste en meest
gedetailleerde kaart die we tot onze be
schikking hebben, kun je zien dat de
rivier en de grens over een lengte van
enkele tientallen meters samenvallen.
Daar staan aan weerszijden op de oever
de stenen 8 t/m 11. Deze situatie is ook
beschreven in het grenstraktaat van
Meppen uit 1824. Hierin staat dat 'de
Dinckel, ter lengte van zevenendertig
ellen, zeven palmen of tien rijnlandse
roeden (circa 34 m) gemeenschappelijk
blijft en de dalweg of het midden der-
Je zoti haast denken dat grenssteen 100 nog
steeds vijanden heeft, maar tegenwoordig
lijken de autoriteiten zich er bij neer te leg
gen dat stenen verdwijnen of worden ver
nield
grensschpuw geconstateerd dat steen 100
omver lag. De steen stond destijds op een
houten onderstel in de sloot die ook toen
al de grens vormde. Onverlaten hadden
het houten onderstel in brand gestoken.
Waarschijnlijk was de dader het niet eens
met de plaats waar de sloot was gegraven,
maar deze dader is nooit gepakt, dus het
blijft raden. De Commissaris des Konings
werd op de hoogte gebracht en die besloot
dat de steen zo snel mogelijk weer opge
richt moest worden. In de winter was het
echter onmogelijk om dc steen te bereiken
omdat het hele gebied bestond uit zompig
veen. Pas in mei van het jaar erna was de
klus geklaard. De kosten, achttien gulden,
werden gebroederlijk verdeeld over de twee
buurlanden.
Tussen steen 99 bij Bruinehaar en 103 bij
Balderhaar volgt de grens een kaarsrechte
lijn. Precies op de grenslijn ligt een brede
sloot en langs die sloot zochten we steen
100. Op de een of andere manier hadden
we daar hoge verwachtingen van, een steen
met zo'n mooi rond getal zou volgens ons
een bijzonder exemplaar moeten zijn. Lo
pend in tegengestelde richting vonden we
achtereenvolgens de siibsteemjes 100-111,
-II en -1 en na lang ploeteren door de hoge
begroeiing iangs de sloot bereikten we
steen 99-11. Vreemd. Aan de overkant van
de sloot zagen wc onderweg wel iets wat
een beetje op een betonblok leek. Op de te
rugweg gingen we voor de zekerheid even
kijken. Voor het stenen blok, waarschijnlijk
een sokkel, omringd door brokstukken en
half begraven onder snoeihout, troffen we
een piepklein piketpaaltje met een bordje:
önmmer 100. Thuis ging ik op zoek naar
meer informatie over steen 100 en die vond
ik op de wébsite van de Historiekamer van
Hardenberg in oude ambtelijke brieven.
Op 26 september 187:1 werd tijdens een
Ben roestig piketpaaltje met eromheen gevouwen een
nummerpimtje vormt(kans grenspaal 100. Brok
stukken van de originele steen/sokkel liggen er achter.
Close-up van nr. 100
CEO-INFO 2008-10
