Overijssels-Duitse grenshistorie
Musea en sites
Samenvatting
Op de Grens
www.opdegrens.eu). Iets wat de leden met zorg vervult is het in ver
val raken of zelfs verdwijnen van eeuwenoude grensstenen, waarvoor
volgens hen bij het Duitse Kadaster meer interesse is dan bij het Ne
derlandse.
Summary
The boundary
World-wide there are many boundary marker enthousiasts (see the
hundreds of links at www.dur.ac.uk/ibru). After the Dutch natio
nal boundaries became European inner boundaries, the Overijsselse
Grenspalen Verzamelaars Club was founded. The name must not
be taken literally: only pictures are taken during terrain visits. The
active and research-minded hobby results interesting, documentary
materials (see at www.opdegrens.euj). The deterioration and loss
of centuries-old boundary markers that are of more interest to the
German Cadastre than to the Dutch Cadastre, fills the members
with concern.
De grens tussen Overijssel en Duitsland kan liet beste in twee delen
"bekeken worden.
1.11c grens met het graafschap Bentheim: van de tegenwoordige
nummer 1
(de Drilandsteen) in noordelijke richting tot de grens met de
provincie Drenthe.
In 1548 werd op initiatief van Keizer Karei V in Frens wegen een groot
aantal grensgeschillen beslecht. De grens werd beschreven en er werden
grenspalen geplaatst. Deze palen werden aan de ene zijde voorzien van
het wapen van Bentheim en aan de andere zijde van het Bourgondische
kr uis, dit is het wapen dat Karei V voerde. Van deze serie stenen zijn er
nog vier in gebruik: steen 5 en 6 bij losser, steen 103 bij Balderhaar en
steen 117 in Radewijk. Steen 22 uit deze serie is te bezichtigen in Bad
Bentheim. In 1618 werden waarschijnlijk de stenen 16 en 18 geplaatst.
Steen 16 staat op de voormalige plek van de Twentse galg. Na het grens-
traktaat van 1659 werden steen 1, 3 en 23 geplaatst en werd het jaartal
1G59 gebeiteld in de stenen 16 en 18.
In het traktaat van Meppen uit 1824 - hel Graatschap Bentheim was in
middels ingelijfd in het Koninkrijk Hannover - werd de grens opnieuw
vastgesteld. Er werd bepaald dat de hele grens voorzien moest worden
van hoofd- en '.usser.sicn.cn. Er werd nauwkeurig beschreven hoe die ste
nen er moesten uitzien. De liootdstenen staken ongeveer 1,40 m boven
de grond uit, de tussenstenen waren 0,75 m.
De hoofdstenen kregen het jaartal 1824 met aan de Nederlandse kant
een N en aan de Hannoverse kant een H en een volgnummer, hl latere
jaren werden er soms hulpsteent jes tussen geplaatst van ongeveer 30 cm
lang. Eén van de laatste grenscorrecties vond plaats in 1992,
2. De grens met het bisdom Miinster: van de grens met Gelderland
tot aan de Drdandsteen.
De grens niet Miinster is later vastgesteld dan die met Bentheim. In 1696
werden houten palen geplaatst met de nummers 1 t/m 87. Nummer 1
stond op de grens met Gelderland en nummer 87 bij de Dril and steen.
Na anderhalve eeuw schermutselingen tussen het Gelderse Rekken en
het Overijsselse Haaksbergen om bet Twistveen, werd in 1773 de zoge
naamde Jurisdictiepaal geplaatst. Een aantal houten palen werd vervan
gen door stenen exemplaren. Slechts één uit die serie besraat nog: num
mer 80 in het Tiekerveen (tegenwoordig nummer 853).
Na het Weense Congres in 1815 werd Miinster ingelijfd bij Pruisen en
in 1817 werd bet grenstraktaat van Kleef afgesloten. Er werden nieuwe
houten palen geplaatst met een lengte van 2,50 m, ca. 20 cm breed en
met een spitse kop.
Volgens een protocol werd in 1824 een nieuwe nummering ingesteld, die
nog steeds geldt: nummer 1 is op de grens van Frankrijk en Luxemburg,
nummer 193 op het drielandenpunt in Vaals, nummer 832 is het nieu
we nummer van de Jurisdictiepaal en nr S62 is bij het drielandenpunt
Hannover-Pruisen-Nederland (voor!reen Bentheim-Münster-Nederland
Vanaf daar begint de nummering weer bij 1.
In 1824 werden alle houten grenspalen vervangen door stenen exempla
ren. Deze stenen verschillen erg van vorm, omdat elke grensgemeente
zijn eigen ontwer p mocht maken. Bij losser werd het oorspronkelijke
ontwerp van de houten palen toegepast op de stenen exemplaren. Ook
werden op deze stenen nog de oude nummeringen aangebracht. Zo
heeft steen 853 bijvoorbeeld ook het nummer 81 uir 1796. De Dr iland-
steen heeft zelfs 3 nummers: No. 1 uit het grenstraktaat van 1659, no. 87
uit de nummering van de houten palen van 1696 en no. 862 uit 1824.
zeiven aldaar de grensscheiding maakt'.
(Zie voor het kunstwerk ook: Henk Hols-
brink, Kunstwerk 'De Landmeter' uit
2006, in: De Hollandse Cirkel 2008-3, p.
106/107)
Er zijn diverse musea in Nederland en
Duitsland die aan de grens en de grens
paal aandacht besteden. De meeste
staan aan de rand van het land zoals
in Dinxperlo, Overdinkel en Gronau
(D), maar het Belasting- en Douane
museum in Rotterdam heeft ook aan
dacht voor het Kadaster en een enkele
grenspaal.
Voor ook andere websites dan www.op-
degrens.eu wordt verwezen naar www.
grenzen.startpagina.nl.
Internationaal gezien zijn er vele grenspaal
enthousiastelingen (zie de honderden links
op www.dur.ac.uk/ibru/). Nadat de Neder
landse landsgrenzen Europese binnengren
zen waren geworden ontstond onder andere
de Overijsselse Grenspalen Verzamelaars
Club. De naam moet niet letterlijk worden
opgevat: van terreinbezoeken worden al
leen foto's meegenomen. De actief en met
onderzoeksinteresse beoefende hobby levert
boeiend documentair materiaal op (zie ook
Fig. 8. Een landmeet
kundig instrument
met driepoot naar
Paul Reinerink, als
kunstwerk opgesteld
boven een Dinkelsteen
met nummer XIV
(foto Henk Holsbrink).
GEO-INFO 2008-10
