Scheepschronometer
van Earnshaw
(National Maritime
Museum, Greenwich,
Londen).
Tussen 1787 en 1850 bracht een Lengtegraad-commissie in
opdracht van de Nederlandse overheid de Nederlanden en
de overzeese gebiedsdelen in kaart met behulp van drie
hoekmeting. Scheepschronometers werden door bijvoor- Wijzerplaat van
beeld de Leidse sterrenkundige professor F. Kaiser (1808- kapiteinshorloge,
1872) geijkt aan astronomische regulateurs. Zo werd de gesigneerd
basis gelegd voor een zich snel ontwikkelende coördinatie "G.J. Nauta,
van de tijdmeting tussen verschillende plaatsen, landen Leuwaerden", ca.
en continenten. Druk van handel, communicatie en tech- 1720 (particuliere
nologische ontwikkelingen (spoorwegen en telegraaf, om collectie).
maar iets te noemen) leidde aan het eind van de negen
tiende eeuw tot de acceptatie van een wereldwijd gecoör
dineerde tijd.
De tentoonstelling
De samenvatting klinkt droog, maar het verhaal is fas
cinerend. Eenzame genieën, keiharde belangen, schip
breuk en diefstal van intellectueel eigendom, maar ook
gestadige vooruitgang. We kunnen niet beloven dat de
tentoonstelling even spannend wordt. Wel zal het verhaal
kleurrijk en afwisselend geïllustreerd worden.
Om te beginnen willen we duidelijk maken waarom het
gaat. Hoe werkt het nu eigenlijk met die positiebepaling
op zee en wat gebeurt er als het niet werkt? Aan de hand
van kaartmateriaal, navigatie-instrumenten en uurwer
ken wordt verder een beeld geschetst van de stand van za
ken in de zeventiende eeuw. De voorstellen van Frisius en
Huygens voor een betere aanpak ontbreken hierbij niet.
Dan komt de vraag wat een scheepschronometer is, waar
om die zo goed de tijd meet en welke
uitvindingen en uitvinders bepalend
waren voor het succes. Dit deel van
de tentoonstelling is gebaseerd op
veel originele constructietekeningen
en gedetailleerde foto's van de oor-
spronkelij ke uitvindingen.
Voor de klokkenliefhebber komt daar
na wellicht het hoogtepunt van de
tentoonstelling: negen scheepschro
nometers, vier astronomische regu
lateurs en een aantal andere tijdme
ters van Nederlandse signatuur. Daar
blijft het niet bij, want er zullen ook
interessante documenten (tekenin
gen, brieven, testrapporten en meer)
over de instrumenten en hun makers
getoond worden. Over de effecten
van de verbeterde tijdmeting valt
veel te zeggen, maar we denken die
het meest aanschouwelijk te maken
met het tonen van zee- en landkaar
ten uit de hele periode van de zeven
tiende tot en met de negentiende
eeuw. Frappan t!
Gezien het hoge educatieve gehalte
van de tentoonstelling streven we
ernaar de tentoonstellingsteksten
en aanvullende documentatie in
een eenvoudige brochure voor de
bezoekers beschikbaar te stellen. We
wensen alle bezoekers een behouden
thuiskomst!
De tentoonstelling loopt van 10 ok
tober tot eind november. (Raadpleeg
voor adres en openingstijden website
www.mnuurwerk.nl of bel naar 075
6170769.) De tentoonstelling leent
zich goed voor educatieve bezoeken.
Op de zondagen 9, 16 en 23 novem
ber zijn publieksevenementen ge
pland, waarin het verhaal van de ten
toonstelling live verteld wordt.
CEO-INFO 2008-11
