Het RKJW als koekoeksjong
Rafaël de Raadseloom
423
De congregatie begon zeer beschei
den: de zorg voor zeven weesjongens
was de belangrijkste taak. Bij Zwij-
sen overheersten nog vooral onze
kerheden: hoe in het bestaan van de
congregatie te voorzien, en welk vak
moesten de wezen leren? Dat de trap
pisten in het nabijgelegen Westmalle
juist toen een tweedehands druk- en
bindapparaat te koop hadden, kan te
danken zijn aan Gods voorzienigheid.
Het kan ook gewoon toeval zijn. In
ieder geval kon Zwijsen zijn plan om
een drukkerij te beginnen doorvoe
ren en in 1846 zag de 'Drukkerij van
het R.K. Jongensweeshuis' het licht.
Nadat in 1848 vrijheid van onderwijs
in de grondwet was vastgelegd, ver
scheen in 1850 het eerste door het
R.K. Jongensweeshuis (RKJW) uitge
geven boekje voor katholieke lagere
scholen. Met dat ene, eenvoudige lees
boekje was het eigenlijke werk van de
drukkerij annex uitgeverij begonnen.
mm
Fig. 1. Congregatie
beeldmerk van de
Fraters van Onze
Lieve Vrouw, Moeder
van Barmhartigheid.
Fig. 2. Ten toonstel
ling van de onder
wijsuitgaven van het
R.K. Jongenswees
huis met prominent
aanwezige school-
wandkaarten (van
voor naar achter:
Europa, Noord
Brabant, Nederland
(vierde druk, ca.
1920) en Palestina
foto uit [Caesarius
Mommers en Jans
sen, 1997]).
Fig. 3. Portret van
frater Rafaël Klerkx
(foto uit Verleden
en heden van de con
gregatie der fraters
van Tilburg' (1948)
nr. 11).
Veel uitgaven van het RKJW kwamen op een bijzondere
wijze tot stand. Frater-onderwijzers ontwikkelden in de
fraterscholen nieuwe onderwijsmethoden en werden zo
frater-auteurs. En na overleg met de frater-uitgeefdirecteur
konden dan de frater-drukkers aan de slag. [Caesarius Mom
mers en Janssen, 1997] Dit alles pro Deo en Deo juvante.
Deze samenwerking leverde succesvolle schooluitgaven op,
vooral op het gebied van lezen, schrijven, taal en rekenen,
en dat tegen concurrerende prijzen: 'De uiterst geringe prijs
van de meeste uitgaven [van he RKJW] doen vreezen voor
een bankroet van de zoo verdienstelijke congregatie.' 0.G.S.,
1906/1907| Werden tot 1900 nog veel bestaande methoden
van het openbaar onderwijs nagevolgd of van een roomse
kleur voorzien, na 1900 zette een professionalisering in en
onstonden er vele oorspronkelijke en vernieuwende onder
wijsuitgaven (fig. 2). De in 1857 opgerichte eigen kweek
school leverde steeds beter toegeruste frater-onderwijzers
op, en de faam van het RKJW werd in het begin van de twin-
tigse eeuw vergroot door twee zeer bekende frater-pedago
gen, Jozef Reynders (onder meer de leesmethode 'Ik Lees
Al') en Sigebertus Rombouts (de 'koning van de schrijvende
fraters'). [Vugt, 1991]
Vooral in de laatste decade van de negentiende eeuw ont
wikkelde het RKJW zich als een koekoeksjong in het fraters
nest. [N.N., 1947] Een onderwijswet uit 1889 maakte voor
het eerst overheidssubsidie voor bijzondere scholen mo
gelijk, waardoor katholieke scholen meer armslag kregen.
Ook het vak aardrijkskunde kreeg in deze periode eindelijk
meer aandacht van de fraters. De eerder verschenen 'Geo-
graphische atlas met een handboekje' uit 1866 (derde druk,
1889) is een bewerking door ene 'F.C.' van een Belgische me
thode van Alexis M.G., en ziet er rommelig en onduidelijk
uit. Maar rond 1895 moet het plan zijn ontstaan voor zelf
ontworpen tekenatlassen (1897) en leerboekjes (beide zowel
van Nederland als van Europa en de werelddelen) en tevens
voor schoolwandkaarten van Nederland (1898) en Europa
(1899). De frater-ontwerper van dit plan (mogelijk frater
Arsenius Lommers, de auteur van de twee leerboekjes) zal
gezocht hebben naar een collega voor het tekenen van de
kaarten. Hij kon kiezen uit ruim vijfhonderd fraters.
Peter Klerkx werd geboren op 23 oktober 1856 in Waalwijk
en een dag later gedoopt. Zijn ouders konden toen nog niet
beseffen dat de dag van de doop, de feestdag van de Heilige
Aartsengel Rafaël, later zijn kloosternaam zou bepalen: fra
ter Rafaël Klerkx (fig. 3). Hij volgde de kweekschool van de
fraters in Tilburg, werd novice (kandidaat-kloosterling) in
1875, legde in 1876 examen af als hulponderwijzer en deed
in 1878 zijn eeuwige kloostergeloften. Maar liefst vijftig jaar
lang - van 1876 tot 1926 - heeft hij onderwijs gegeven aan
lagere scholen in Grave, Den Bosch, Reusel, Deurne, Cuyk,
Oss en in Tilburg ft Heike, Korvel, Goirke, Heuvel). Buiten
de school was hij actief als leider van een aan de 'Jongelin
gen-Congregatie van Maria Onbevlekt' verbonden koor en
zat hij bijna vijfentwintig jaar (1892-1916) in de redactie van
'De Engelbewaarder', een zeer bekend katholiek jeugdtijd
schrift van de congregatie. Hij verzorgde daarin een popu
laire rubriek met raadsels en rebussen, hetgeen hem al snel
een bijnaam opleverde: Rafaël de Raadseloom (fig. 4).
GEO-INFO 2008-11
