Mwwmy >MM t
S'Kmrt.
f ,4«*wr
ISWW-'T
Fig. 6. Fragment
(Rozendaal en
omgeving) van de
schoolwandkaart
'Provincie Noord
Brabant' van
A.B. van Lieshout
uitgegeven door
A.J. Bogaerts te
Breda (1857, schaal
1:100.000, collectie
Bodel Nijenhuis
Bibliotheek Universi
teit Leiden). Plaatsen
in Noord-Brabant
zijn aangegeven met
beginletters.
ren en kanalen - is dan een logische stap: er worden geen
te hoge eisen gesteld aan het geheugen van de leerlingen,
overhoren is nog steeds mogelijk, de kaart blijft duidelijk
en iedereen ziet hetzelfde. Beginletters werden rond 1900
ook al toegepast op de toonaangevende Duitse schoolwand-
kaarten van Justus Perthes. De eerste schoolwandkaart van
Noord-Brabant van Van Lieshout uit 1856 is er tevens mee
bezaaid (fig. 6) en heeft mogelijk als voorbeeld gediend voor
Rafaël. In de provincie Noord-Brabant op Rafaëls kaart staan
overigens relatief veel (40) plaatsen vermeld, ruim twee
Fig. 7. 'Geologische
kaart van het
Koninkrijk der
Nederlanden' van
CA.C. Kruyder,
uitgegeven door
De Erven JJ. Tijl te
Zwolle (1880, schaal
1:400.000. Bijzon
dere Collecties Bibli
otheek Universiteit
van Amsterdam).
De kaart is een
verkleinde uitgave
van de 'Geologische
Schoolkaart enz.'
(eerste druk, 1878,
schaal 1:200.000).
Beide kaarten heb
ben een zwarte zee.
maal zoveel als in het volkrijke Zuid
Holland (18). Deze identificatie met de
eigen katholieke groep was natuurlijk
wel te verwachten.
De zwarte zee en het licht in de
duisternis
Het meest opvallende aan Rafaëls
kaart is ongetwijfeld het feit dat de zee
zwart is uitgevoerd. Het kan niet an
ders of Rafaël heeft dit overgenomen
van Kruyders 'Geologische schoolkaart
van het Koninkrijk der Nederlanden',
de enige andere schoolwandkaart van
Nederland met een zwarte zee (fig. 7).
Commercieel gezien was dat een goede
zet, aangezien de kaart van Kruyder in
de periode 1878-1915 toonaangevend
was en druk op druk beleefde (tabel 1).
Een zwarte zee is uitzonderlijk, maar
op Rafaëls kaart wel consequent, om
dat alle rivieren, beken, kanalen en
meren ook met zwart zijn aangegeven.
Druktechnisch heeft het als voordeel
dat er geen aparte kleur voor de zee no
dig is, waardoor het aantal drukstenen
niet al te groot wordt. Er kleeft echter
één groot nadeel aan een zwarte zee:
het is een onnatuurlijke kleur en de
kaart krijgt er een sombere, ja zelfs
naargeestige uitstraling van. (Brink,
2004] Dit laatste moet Rafaël ook heb
ben beseft. De oplossing die deze god
vruchtige frater voor dit probleem
bedacht, staat al gegeven in het boek
Genesis: 'Over de wereldzee heerste
duisternis.God sprak: Daar zij licht.'
Rafaël plaatste zeven vuurtorens en de
tot een vuurtoren omgebouwde kerk
toren van Westkapelle op zijn kaart,
elk met een zichtbaarheidsgrens (fig.
8). De zee ziet er door deze acht bren
gers van licht in de duisternis een stuk
minder naargeestig en onveilig uit.
Vuurtorens worden op schoolkaarten
weinig aangetroffen, en vuurtorens
met zichtbaarheidsgrenzen zijn hele
maal een zeldzaamheid. De aanwezig
heid van deze grenzen in de school
atlassen en schoolwandkaarten van
Nederlands Oost-Indië van W. van Gel
der kan Rafaël op een idee hebben ge
bracht. De met een rebus-achtig sym
bool (vuur op een toren) aangeduide
"voornaamste vuurtorens' op Rafaëls
kaart geven niet alleen de zee een aan
genamer aanzicht, maar de overlap
pende cirkels (straal ongeveer veertig
km) geven ook duidelijk het systeem
van de aaneengesloten kustverlichting
aan, waarbij vanaf veilige afstand van
au ssai^:
GEO-INFO 2008-11
