mm
Oordeel
Naar het Betere Land
Literatuur
sticht. Ook in Duitsland ('Pruisen') worden slechts een paar
plaatsen aangeduid, maar één ervan is Kevelaar, een hekend
bedevaartsoord met Mariaverering. In Nederland hebben
enkele kleine plaatsen hun stip en beginletter op de kaart
waarschijnlijk alleen te danken aan de daar gehouden be
devaart (Heiloo, Brielle, Hasselt, Oirschot, Boxmeer). En als
'Ons Eigen Blad' in 1914 meldt dat een gebouw als Rolduc
(voormalige abdij, daarna lclein-seminarie) en een plaats
als Volendam ('een Roomsch eilandje" in een protestantse
streek) genoemd moeten worden hij 'Roomsch-aardrijks-
kundig onderwijs', dan is het niet toevallig dat deze twee
op de vierde druk (ongeveer 1920) opeens pontificaal aan
wezig zijn.
Door zijn onderwijservaring op diverse lagere scholen moet
Rafaël goed bekend zijn geweest met het aardrijkskunde-
onderwijs en de daarbij gebruikte school(wand)kaarten
in het laatste kwart van de negentiende eeuw. Zijn Neder
land-kaart draagt daar de sporen van. De combinatie van al
deze invloeden is echter nieuw en levert een zeer karakte
ristieke kaart op. Ook de kaarten van Europa, Palestina en
Noord-Brabant zijn direct te herkennen als echte Rafaëls.
Het is dan ook terecht dat hij het in 1898 aandurfde om
als eerste frater van de congregatie zijn naam - ook al was
het dan zijn kloosternaam - nadrukkelijk op een uitgave te
plaatsen. De kaart viel, gezien de vier herdrukken, in de
smaak bij (katholieke) scholen. De doorgaans toch beschei
den Fraters van Tilburg durfden in een advertentie in 'De
Katholieke Onderwijzer' van 1903 te beweren: 'Algemeen is
deze kaart als de beste en geschiktste voor de school aan
bevolen.' Natuurlijk droegen de lage prijs en het feit dat
kaarten van Roomse origine dun gezaaid waren ook tot het
succes hij
Fraters werden, ondanks hun kloostergeloften, soms leken
genoemd om ze te onderscheiden van gewijde priesters. En
ook op kartografisch gebied kon Rafaël, ondanks zijn te
kenakte, als een leek worden beschouwd. Zijn schoolwand-
kaart van Nederland is dan ook geen kartografisch hoog
standje. Denk aan de lelijke kleuren op de eerste druk, de
zwarte zee, de onduidelijke inzet en het ontbreken van een
schaal. Ook zijn er enkele fouten en inconsequenties aan
te wijzen: de destijds grootste plaats in Drenthe (Emmen)
ontbreekt, vuurtorens staan niet op de juiste plaats en de
heuveltekening is incorrect (bij Deurne de enige heuvels
van Noord-Brabant). Het zal aan het geïsoleerde klooster
leven liggen dat sommige van deze fouten in opeenvolgen
de drukken steeds weer terugkomen. Geen kartografisch
hoogstandje dus, maar de soberheid en de duidelijkheid
van deze kaart uit 1898 maken weer veel goed. Daarvoor
zijn er in de negentiende-eeuwse (school)kartografie te
veel voorbeelden geweest van wandkaarten die door over
lading vrijwel onbruikbaar zijn geworden. [Brink en Holl,
2005b] Alles op de hoofdkaart van Rafaëls 'Nederland' is
tot bijna zeven meter afstand nog duidelijk te zien, een
ontwerpprincipe dat maar op weinig negentiende-eeuwse
(school)wandkaarten toegepast is. Deze kaart is daarmee
een voorbeeld van hoe honderd jaar geleden gebrek aan
kartografische deskundigheid en opleiding voor een groot
deel goedgemaakt kon worden door eigen ervaring, ijver
en bezieling. [Vugt, 1991, p. 36] Er staat dan ook geschreven
Fig. 10. Studieklas
van de kweekschool
van de fraters met
een Heilig Hart
beeld, een symbool
van de toewijding
van de kweekschool
aan Jezus (foto uit
'Het vijf en zeventig
jarig bestaan der
kweekschool voor
frater-onderwijzers',
1925). Aan weerszij
den van het beeld
hangen Duitse
schoolwandkaarten
(onder meer 'Bam-
bergs Schulwand-
karte von Afrika').
in de kloosterorde van de fraters, het
'Directorium': 'Onze deugd op aarde
bestaat niet in volmaakt te zijn, maar
in volmaakt te willen worden.' [N.N.,
1929, p. 206]
Op de feestdag van de Heilige Blasius
van Sebaste, 3 februari, in het jaar 1942
verliet frater Rafaël een in brand staan
de, Jeroen Bosch-achtige wereld en ver
trok - zoals dat in zijn kringen werd
genoemd - 'naar het Betere Land' (fig.
11). Zo lang er nog schoolwandkaarten
bestaan met de vermelding 'door Rafa
el' leeft zijn naam echter voort in deze
stoffelijke wereld. Als beoefenaar van
de moeder aller deugden: de ootmoe
digheid - de erkenning van onze armoe
de en nietigheid [N.N., 1929, p. 188-189]
- zal het hem daar overigens helemaal
niet om te doen zijn geweest.
Fig. 11. Grafkruis
van Rafaël in het
fraterskerkhof ach
ter het voormalige
bejaardentehuis van
de fraters, 'Huize
Steenwijk', in Vught.
Brink, L.E.S., 'Herzien door
K. Zeeman': Het verhaal van de
gedreven schoolkartograaf. - In: Karto
grafisch Tijdschrift XXIX (2003)
nr. 2, p. 19-25.
CEO-INFO 2008-11
