Geo-Info in Onderzoek en Onderwijs
Is kaartontwerp
noodzakelijk?
Menno-Jan Kraak
Een van de laatste zinnen in mijn vo
rige column leest als volgt: 'Een goede
kaart wordt gekenmerkt door een ze
kere leegte, door de aanwezigheid van
een visuele hiërarchie en door een
aantrekkelijke ontwerpstijl'. Deze zin
staat centraal in dit korte stukje. Mijn
hoogleraar kartografie gaf indertijd
hoog op van deze manier van karto
grafie bedrijven en de Bosatlas stond
hierbij als groot voorbeeld. Ook de Mi-
chelin wegenkaarten werden in deze
verantwoorde categorie geplaatst. Als
student wordt je ook getraind wan
trouwend te zijn en al snel kwamen
vragen op 'als dit zo goed is waarom
doet niet iedereen dit?' Hierbij werden
voorbeelden ingebracht als de Duitse
tegenhanger van de genoemde Franse
wegenkaart, de General Karte uitge
geven door Shell. Op deze kaart staat
nagenoeg ieder denkbaar object dat je
onderweg zou kunnen tegenkomen,
en nog veel meer. Deutsche Grundlich-
keit? Andere smaak? Andere regels?
Tja, van alles wat. Er is namelijk niet
één goede kaart. Dat is natuurlijk aan
de ene kant teleurstellend, maar aan
de andere kant ook wel prettig want
dan is er tenminste variatie en keuze.
Natuurlijk krijg je van je opvoeding
wat mee en dat geef je ook weer door,
vandaar dat de eerder genoemde zin
voor mij nog altijd belangrijk is. Maar
tijden veranderen, technieken evolue
ren en meerdere interpretaties van de
zin zijn mogelijk. Kaarten zijn er meer
dan ooit, maar ze zijn ook voller dan
ooit, zeker die worden gemaakt onder
de noemer van 'neogeography' (het
Web 2.0 gebeuren zoals in de vorige
column beschreven). Iedereen kan ei
gen informatie toevoegen, maar of de
kaart nog zeggingskracht heeft is de
vraag.
Volle kaartbeelden. Kunnen mensen ei
genlijk dergelijke informatiestromen
wel verwerken? Kennelijk gaat het
niet helemaal verkeerd, want de blogs,
foto websites als flickr en googles pa-
noramio op google maps/earth zijn ui
termate populair. Het zou kunnen zijn
dat men niet beter weet, en er daarom
steeds mee werkt. Maar misschien kan
de nieuwe generatie het wel. Immers,
ook de mens evolueert. Denk nog maar
eens terug naar de tijd van de opkomst
van de muziekclip met alle die zeer
snel veranderende beelden. 'Ouderen'
werden er moe van, maar de jeugd van
vandaag weet niet beter. Bovendien,
laat de huidige jeugd maar eens naar
oude afleveringen van Swiebertje kij
ken. Die worden als saai beoordeeld,
er gebeurt immers nagenoeg niets,
terwijl de ouderen onder ons vroeger
aan de buis gekluisterd zaten. Een an
der voorbeeld: hoe maken kinderen
vandaag de dag huiswerk? Televisie
met clips aan, MSN in een hoekje van
het beeldscherm terwijl er aan een
online game wordt meegedaan, en o
ja ook nog dat aardrijkskunde vak. Ik
doe hier geen uitspraak over de kwa
liteit van het resultaat, daarover valt
in de kranten te lezen, maar het ligt
vast niet alleen aan de gebruikte me
thoden. Terug naar de volle kaart. De
vraag die blijft hangen is: 'zou men
wel snappen wat men ziet?' Beter, te
rug naar het doel van de kaart.
Als het doel van de kaart is om te la
ten zien dat er veel informatie over
een gebied aanwezig is, dan tonen die
volle kaartbeelden dat inderdaad. Is
hiervoor een kartografïsche oplossing'?
Generalisatie is het sleutelwoord van
de lcartograaf. In de nieuwe media is er
niet één lcartograaf aan het werk, maar
wel duizenden. Dan werkt het anders.
Maar er is nóg een toverwoord: inter
actie. De kaartlezer kan als het ware
zelf generaliseren, waarbij we gebruik
kunnen maken van kennis uit de infor
matie visualisatie- Hier werkt men met
het zogenaamde mantra van Shneider-
man. In een artikel met de intrigerende
titel 'The eyes have it all' beschreef hij
een drietraps aanpak: overzicht eerst,
zoom en filter, en detail op aanvraag.
Dit motto is ook toe te passen op onze
neogeography kaarten, alhoewel je je
kunt afvragen of overzicht inderdaad
betekent 'laat alles tegelijkertijd zien.
Vervolgens kun je geografisch inzoo
men en thematisch filteren (lagen uit
zetten) en tenslotte kun je die ene foto
of de openingstijden van dat restau
rant bekijken.
In dit betoog lijkt het wel of ilc van mij n
geloof val en de leegte in de kaart heb
opgeofferd aan een soort laissez faire
kartografie. Dat is niet het geval, er be
staan immers ook goede volle kaarten,
denk maar aan een geologische kaart
of een bodem kaart, of de nieuwe kaart
van Nederland. Met bovengenoemde
interactieve functionaliteit komen we
een heel eind en die is in de meeste
webapplicaties al haast vanzelfspre
kend. Terug naar de vraag in de titel
van deze column. Hier ligt de uitda
ging, zijn de door de massa gemaakte
volle kaarten ook goed te ontwerpen?
Een antwoord heb ik nog niet, maar
dat we ons over die vraag moeten bui
gen is me wel duidelijk. Want een goed
ontworpen Volle kaart toont meer
leegte dan een 'chaotische' volle kaart
en zou alleen daardoor al effectiever
moeten zijn.
Menno-Jan Kraak
TIC International Institute of Geo-Infor-
mation Science and Earth Observation,
Department of Geo-Information Processing.
E-mail: kraak@itc.nl
GEO-INFO 2009-2
