Oude sterrenkaarten en -prenten
op internet toegankelijk
Vier eeuwen de hemel in kaart
'Wat alle dese groote Verduysteringhen te beduyden hebben, weet
niemandtdan Godt alleen', zo klinkt het onheilspellend in een
i7de-eeuws pamflet over de totale zonsverduistering van 12 augustus
1654 (zie figuur 1). Ja, bijzondere hemelverschijnselen als kometen
en zons- en maansverduisteringen maakten destijds heel veel indruk
op de bevolking. Deze verschijnselen werden vastgelegd in tal van
kaarten en prenten. De Universiteitsbibliotheek Utrecht heeft nu circa
100 van dergelijke astronomische afbeeldingen gedigitaliseerd en via
een website toegankelijk gemaakt.
Utrechtse collecties oude
sterrenkundige documenten
&-%T£mrs
Auteurs:
Rob H. van Gent, Explokart-medewerker van de Faculteit Geowetenschappen (Universiteit Utrecht)
Marco van Egmond, conservator van de Kaartenverzameling van de Faculteit Geowetenschappen (Universiteit Utrecht)
E-mail: R.H.vangent@uu.nl, M.vanegmond@uu.nl
De nieuwbakken website is getiteld 400
Jaar sterrenkijker. Dit naar aanleiding
van het feit dat in 2008 vier eeuwen
geleden in Middelburg de telescoop
werd uitgevonden. Daarnaast is 2009 het
Internationale Jaar van de Sterrenkunde.
Uit de rijke collectie van hemelatlassen,
maanatlassen, losse sterrenkaarten,
sterrenkundige pamfletten en prenten in
de Universiteitsbibliotheek Utrecht is een
Figuur 1. Pamflet over de totale zonsverduistering van 12 augustus 1654, mogelijk door Dirck
Stoop. In dit pamflet wordt een voorstelling gegeven van een groep omstanders die naar een
zonsverduistering kijken. De bijna totaal verduisterde zon is linksboven te zien. De meeste
toeschouwers kijken met een stuk beroet glas naar de zon, maar op de voorgrond links laat een
oude man de verduistering aan een vrouw met kinderen zien door middel van spiegeling in een
ondiepe kom met olie of water. De vier kinderen op de voorgrond rechts proberen hetzelfde te
doen met water in een houten emmer. (Utrecht UB, Kaart Sonnenborgh 13 R 76).
keuze gemaakt van de meest bijzondere
en zeldzame exemplaren, die op treffende
wijze laten zien hoe de beoefening van de
sterrenkunde zich in de afgelopen 400 jaar
in Nederland en elders heeft ontwikkeld.
De Universiteit Utrecht heeft ondanks haar
relatief late oprichting in 1636 - Leiden en
Groningen waren eerder in respectievelijk
1575 en 1614 - in de afgelopen eeuwen een
grote collectie sterrenkundige boeken,
kaarten en prenten opgebouwd. Dat is
vooral gekomen door het onderwijs in
de sterrenkunde en de aanwezigheid
van een sterrenwacht sinds 1642, eerst
op de Smeetoren en van 1854 tot 1987 op
bolwerk Sonnenborgh.
Naast de omvangrijke collectie van het
Sterrenkundig Instituut zelf wordt een
belangrijk deel van de collectie oude
drukken gevormd door de bijzondere
collectie sterrenkundeboeken van Jacob
Maurits Carel baron van Utenhove van
Heemstede (1773-1836), die in 1837 door
zijn weduwe aan de Universiteitsbiblio
theek van Utrecht werd geschonken. In
de kaartencollectie moet met name de
omvangrijke kaartenverzameling van de
N O T A.
Anno riSfS. op den
!ca i.owr
na middag,Ja' een Sgn-
L C 1 pi CttftH y> ede tie it-
Jewlrontdrd nitrite-
parten veruit San. Ett
Atuse utei, pp den ij.
September, wtrtnt de
middag^ 1sijnde de Sen
óf> tfr Linie fat «och
gemierEclipsa'.t
in du teghtnu-eordtth
jfaerde Sta fat
in «nfrntierifmtgeheel
bede dl b'ft). Bit 1666.
Jtmjuig, '1 met-gent
ten 8 aruf een S»on-li-
ctips, tvm fbgroot t-n
dier gelyckeviferneth
ren geoèjerveert fy AIV-
dra* Argoli in jiptea
Eplumer/despn 'tjaer
1^4,- 4e»
midk.igh ten j. teren.
Wat a/ie de je greets
Perdaj/iermgbenle bc-
dntdeit hebben speet
ttirlHerndt du» Godt
dUtttu.
V dm******#.
P?SO.V'i'1, Whhd 'lf>.
tüi'k. üïii&iftmu i?.-I-. j,
-.njUrii.
Van dewgroctmEcifps
Ata i».
10 Geo-I nfo 2009-7/8
