Altijd Vrijdag
Schenking Topografische Dienst
Adri den Boer, redacteur
CAROLUS"
Viiw,hSteei
5Wi>i\AiTumi*,
Si'.WtÜijip'ilt
Ingangspartij van Carolus.
Minstens twee aanleidingen waren
erom een bezoek te brengen aan het
Nederlands Steendrukmuseum (NSM) in
Valkenswaard. In 2009 vierde de Neder
landse steendruk het tweede eeuwfeest
én verwierf dit museum meer dan
honderd drukstenen van de voormalige
Topografische Dienst (TD) van Defensie,
thans opgenomen in het Kadaster.
Het NSM dateert van 2001 en was een
initiatief van de stichting Lithografisch
Museum Vrijdag en heeft ook Vrijdag
Holding als hoofdsponsor. Gastheren bij
het bezoek zijn naast directeur Frank van
Oortmerssen de bestuursleden ir. Peter-
Louis Vrijdag en Cees van Rooij.
De Eindhovense onderwijzer en muziek
liefhebber Louis Vrijdag besloot in 1905 om
zelf bladmuziek voor een zangvereniging
te gaan drukken. Het resultaat is nog
steeds een familiebedrijf Vrijdag Premium
Printing dat nu geavanceerd etiketten en
verpakkingen produceert. Drukkerij Vrij
dag was ooit een steendrukkerij en Peter-
Louis Vrijdag zelf ging er als hobby met
terugwerkende kracht van alles van verza
melen van sigarenetiketten tot later ook
machines. In 2001 kwam in Valkenswaard
het Carolus Cultureel Centrum gereed in
een pand uit 1930 (ooit zieken- en bejaar
denhuis) en het nieuwe NSM werd daar
een van de gebruikers van."De steendruk
was een doorbraak in de beelddruk met
eerder alleen kopergravures en houtsne
den, en rechtvaardigt een eigen museum.
Steendruk is het oudste vlakdrukprocedé,
tot het rond 1950 geheel werd afgelost
door de offsetdruk met aluminium platen",
aldus Vrijdag. (Specifiek bij deTD werd
de offsetdruk in 1932 al ingevoerd, eerst
met zinkplaten en ver na de oorlog pas
met aluminiumplaten.) Het museum is
volledig gewijd aan de lithografie en de
steendruk, bij andere grafische musea is
het hoogstens een bescheiden onderdeel.
Zelfs dé vindplaats van de glad te slijpen
kalkzandsteen, Solnhofen (Duitsland),
heeft een museum met haast meer aan
dacht voor de fossielen in de steensoort.
Werkte men als NSM eerst met alleen
een bestuur en vrijwilligers, later volgde
ook een directeur en een administratieve
kracht, al draait het museum eigenlijk nog
steeds op 42 vrijwilligers (waaronder een
oud-landmeter). In 2005 al werd het NSM
een geregistreerd museum, wat de profes
sionaliteit tekent. ("Het Rijksmuseum komt
nog niet eens in het museumregister voor",
aldus directeur Oortmerssen.) Hetzelfde
geldt voor het conserveren van drukste
nen van derden, waarbij professioneel
verslagen worden geleverd. Acht stenen
van het Regionaal Archief Rivierenland
teTiel, samen vormend de topografische
kaart van het polderdistrict Over-Betuwe
in 1871, werden gerestaureerd en komen
binnenkort in de hal van het nieuwe
kantoor van het waterschap Rivierenland
in de'jamstad'. De stenen zijn formeel al
weer overgedragen, maar pronken nog
wel in het museumatelier. (Een restauratie
door het NSM was eerder aan de orde in:
Adri den Boer, Hoogheemraadschap AGV
pronkt met drukkersstenen, in: Geo-lnfo
2007-2, p. 86/87.)
Geo-lnfo 2009-12 21
"Met de schenking van 28 groot-formaat en 73 klein-formaat drukstenen door de
voormalige Topografische Dienst [te] Emmen is sinds 24 september 2009 het NSM
een uniek stuk grafisch erfgoed rijker. Het betreft onder andere drukstenen van ruim
160 jaar oude stafkaarten, waaronder kaarten van Brabant en zelfs Valkenswaard en
omgeving, en voorts diverse prenten. Bij de ontruiming van het depot in Emmen
heeft een klein team van museumvrijwilligers liefst 5000 kg drukstenen en een
eveneens geschonken 'benenpers' uit 1845 verhuisd. Een prestatie van formaat! Bin
nenkort zal een onderzoek naar de staat van de stenen starten. Het ligt daarna in de
bedoeling delen van de schenking in fases in het NSM te tonen."
Uit: Nieuwsbrief Nederlands Steendrukmuseum, september 2009
