200 jaar steendruk
in Nederland
Uit Emmen
Oprichter en bestuurslid-conservator ir. Peter-
Louis Vrijdag.
Oprichter Vrijdag, directeur Van Oortmerssen en bestuurslid Van Rooij bij de pers van het Bayerisches
Landesvermessungsamt.
In Nederland begint de steendruk
in Rotterdam met de uit Beieren
afkomstige muziekuitgever Lodewijk
Plattner (1767-1842). Rond 1800 vestigde
hij zich in de Maasstad en huwde in 1802
Elisabeth Grimberg. Hij was werkzaam
als muziekmeester en winkelier in
muziekinstrumenten en vanaf 1808 ook
als muziekdrukker en uitgever. Voor de
inrichting van zijn steendrukkerij liet hij
Franz Anton Niedermayr overkomen.
Deze, van oorsprong, monnik gaf zich
enige tijd uit voorde uitvinder van de
steendruk. Dit overigens nadat hij het
procédé van Senefelder had geleerd!
Vanaf 28 mei 1809 registreerde Plattner
zijn in steendruk vervaardigde muziek
stukken bij de Koninklijke Bibliotheek.
Eveneens in 1809 diende Plattner een
octrooiverzoek in bij koning Lodewijk
Napoleon. 1809 markeerde namelijk
het jaar van de afkondiging van een
wet die het mogelijk maakte nieuwe
uitvindingen, ontdekkingen en verbe
teringen te beschermen door octrooi.
Zijn octrooiaanvraag was vergezeld van
enkele prenten die vrijwel zeker door
de in Rotterdam woonachtige Simon
PETIT (een Franse kunstenaar) zijn
vervaardigd. Het NSM maakte nu in het
depot van het Rijksprentenkabinet foto's
van deze eerste in Nederland in 1809
vervaardigde litho's.
(www.steendrukmuseum.nl)
Vrijdag aan de replica van de stangenpers van Senefelder.
Anno 1985 opende Pieter van Vollenhoven
het gebouw van de Topografische Dienst
in Emmen en werd een steendrukdemon-
stratie gegeven die door de aanwezigen
zeer werd geapprecieerd (Geodesia
1985-9)- Anno 2009 werd dat gebouw
gesloten en gingen de meeste stenen
naar het NSM. Bestuurslid Cees van Rooij
was bij het transport vanuit Emmen het
meest bekommerd om de onhandelbare
zogenaamde'benenpers'van 1843: een
satineerpers met windwerk in de vorm
van mensenbenen. (Deze diende om
papier vlak te maken en van een glan
zend oppervlakte voorzien.) Van Rooij
toonde een foto van een heel team, dat
met het transport van alles was belast.
Wat het NSM meekreeg was overigens na
een afsplitsing van onderdelen naar het
Legermuseum en naar het Kadastermu
seum i.o. (Op pagina 35, kolom 1, van dit
nummer staat een foto uit Arnhem met
een topografische steen van Roermond.)
Rond de laptop vol foto's van Van Oort
merssen en naast een print van de
inventarisatie werden de voorlopig in
Eindhoven gedeponeerde spiegelbeel
dige TD-aanwinsten bekeken. Omdat een
aantal stenen van inkt was ontdaan, was
het contrast niet altijd groot, maar her
kenbaar was er voldoende. De stafkaart
van Valkenswaard zeifis een pronkstukje,
maar ook aangetroffen werd bijvoorbeeld
een kaart van Paramaribo (gevonden door
op internet te zoeken naar de beschrifting
Broko Holo en eentje van Santo Zwamp
lag daar ook in de buurt.Stenen met
alleen legenda of bladtitel en - buiten de
kartografie - het rijkswapen, een pen-
22 Geo-lnfo 2009-12
