Rondje museum
lÜ'Omtn
Acht gerestaureerde Betuwse stenen uit 1871.
de steen. De lithografie duurde trouwens
per topografische steen wel twee jaar en
kaartelementen kenden een werkverde
ling over graveurs van verschillend niveau.
Alois Senefelder (1771-1834) ontdekte in
1798 na zeer veel experimenteren de steen
druk. Het NSM heeft een replica van zijn
stangenpers met rijver en toont daarop al
een kartografische steen: een themakaart
van kroegen van de Leipziger Studenten
Geographie. In dezelfde ruimte hangt
en ligt steendrukwerk in vele soorten.
Reclameplaten, etiketten, karikaturen en
speelkaarten, maar ook oude Topografische
kaarten waren voor deTD-gift op papier
al present. Op een ook werkende ijzeren
pers met een plaatje 'B.L.VermA. 68-12',
afkomstig van het Bayerisches Landesver-
messungsamt, ligt naast een spiegelbeel
dige Duitse steen ook een steen met een
positief beeld van de USA: een tussensteen,
zo wordt uitgelegd. Goed geïllustreerd
wordt er veel, zo ook dat bij kleurendruk
voor elke basiskleur een aparte steen nodig
was. (En zelfs dat de kalksteen duur was,
want hij werd soms wel aan twee kanten
benut!) Indrukwekkend is veel drukwerk,
zoals de enorme kleurenleporello van een
Haarlemse optocht uit 1872, waar 64 stenen
voor nodig waren.
Er is een museumatelier, waar workshops
worden gehouden, drukdemonstraties
worden gegeven, eigen litho's worden
gemaakt en met kunstenaars wordt
samengewerkt. Vrijdag laat nog een
voorbeeld zien van hoe zorgvuldig druk
kers omgingen met het sinds een jaar
Werk in museumatelier.
of 75 nummeren (Rembrandt deed het
nog niet) van afdrukken. Een steen werd
met een kruiskras vernietigd om letterlijk
namaken te voorkomen.
Het Nederlands Steendrukmuseum,
Oranje Nassaustraat 8c teValkenswaard,
is geopend van dinsdag tot en met zon
dag van 13.00 -17.00 uur. Op nieuwjaars
dag, carnavalszondag, carnavalsmaan
dag, carnavalsdinsdag, 1e en 2e paasdag,
1e en 2e pinksterdag, 2e zondag in
september (bloemencorso), 1e kerstdag
en oudejaarsdag is het museum geslo
ten. De reguliere toegangsprijzen van
het Nederlands Steendrukmuseum zijn:
volwassenen 3,50, volwassenen 65+
3,00 en kinderen 4 t/m 15 jaar 2,50.
Sponsors, donateurs, vrienden en
museumkaart: gratis.
ning voor trouwe dienst, ridderdiploma,
ziekenkar, belegeringsgeschut en een
'vestingbok'oftewel kanonnenkraan volg
den. (In 1897 verscheen van C. Eckstein
e.a., Standgezigten van artillerie-materieel,
'gefotografeerd en gelithografeerd aan het
Topographisch Bureau van het Ministe
rie van Oorlog in Den Haag'.) Een kaart
van de Nederlandse kust met weergave
van scheepsongevallen bleek de Topo
grafische Dienst in 1933 ook te hebben
gemaakt. Een kale steen zit er ook bij en
Vrijdag weet het direct:"een kitsteen, een
ondersteen waarmee een dunne bewerkte
steen werd 'gescelleerd' oftewel verstevigd
voor het drukken. Het voorkomt breken,
maar de kanten van boven- en ondersteen
moeten na het lijmen wel precies evenwij
dig lopen". Hij leest terzake een stukje voor
uit het boekje Topografische en Militaire
kaart van het Koningrijk der Nederlanden
van wie in de topowereld heet'de ouwe
Van der Linde' (1973). Hoe precies de oude
foto's als die van geschut op de stenen
kwamen moet nog worden nagelezen
in de geschriften van Charles A. Eck
stein, directeur van deTopographische
Inrichting. M.F. Boode schreef in 1979 in
'150 jaar Rivierkaarten van Nederland':
Directeur Van Oortmerssen met steengoed werk.
"Pas omstreeks 1863 kreeg men de eerste
bescheiden apparatuur om een kartering
langs fotografische weg op het steenop
pervlak aan te brengen".
Peter-Louis Vrijdag attendeert intussen
vakkundig op van alles, ook op het ver
schil tussen lithografie en steendruk. Het
eerste is de prepressfase, het tekenen op
de steen, en het laatste het drukken met
Geo-lnfo 2009-12 23
