1900,23.600 in 1950. Pas daarna kwam een
Het had tegen 1800 nog maar 500 inwo
ners en het kreeg pas enig gewicht toen
Lodewijk Napoleon het in 1809 stads
rechten gaf en het in 1814 door Willem I
tot hoofdstad van de provincie Drenthe
werd bevorderd. Desondanks groeide het
niet hard; 4.400 inwoners in 1850,11.200 in
echte groeispurt en de stad telt inmiddels
ruim 66.000 inwoners. Desondanks nog
steeds geen wereldplek. En dan toch een
historische atlas?
Inderdaad; de klassieke kaarten van Van
Deventer en van Braun Hogenberg ont
breken. Assen had zijn ontstaan te danken
aan een klooster in het veen, ergens in de
i2e eeuw (zij het dat de eerste kaart waarop
de localiteit'AGen' voorkomt de kaart van
het landschap Drenthe van Pijnacker uit
1634 's). Na de Reformatie werd het klooster
onteigend en begin 178 eeuw door de
plaatselijke vertegenwoordiger van de
Staten-Generaal als kantoor annex verblijf
in gebruik genomen. Enkele dienstwonin
gen voor het personeel, enkele woningen
van hogere ambtenaren: dat was het wel
(met het interessante feit dat landmeters
in die tijd, binnen de kleinschalige Drentse
samenleving, tot de sociale bovenlaag
hoorden, p.11). De oudste kaarten waarop
dat kleine complex voorkomt zijn van 1808
en 1809 althans, het boek vermeldt geen
oudere plattegronden.
kaartmateriaal te tonen uit het verleden
en heden van de Drentse hoofdstad.
Opvallend bijvoorbeeld is dat de samen
stellers geen afbeelding van deTMK van
1850 hebben opgenomen.
De kaarten en illustraties zijn met hoge
kwaliteit afgedrukt, scherp en met goede
kleuren. De teksten zijn prettig bondig
en over het algemeen passend. Dat de
schrijvers minuutverzamelplans als'minuut-
plans' betitelen (p. 55 en 61) zij ze vergeven.
De samenstellers zijn er in geslaagd een
serieuze en goede kaartencollectie samen
te stellen. Er komen geen kneuterigheden
af, evenals detail- en overzichtskaarten.
Het enige kritiekpuntje is hier dat de
samenstellers er vrij consequent voor
hebben gekozen om totale kaartbladen
te klein af te beelden, waardoor de
leesbaarheid nogal afneemt. Zo had het
minuutpian van Assen-dorp (p. 56) best
over een dubbele pagina mogen worden
afgebeeld, en een soortgelijk gevoel had
ik ook bij p. 61 (het minuutverzamelplan
van 1880) en de recentste topografische
kaart 1:25.000 op p. 94. De pagina's 47 en
64 zijn vrijwel witgelaten, dus er was nog
wel ruimte. Verder is het jammer dat bij de
(meeste) kaarten wel de oorspronkelijke
Voordat deze kaarten aan bod komen,
geeft de atlas eerst een goede beschrij
ving van'soorten kaarten'en van'his
torische kartografie'. Daarna volgen vijf
hoofdstukken die globaal een tijdslijn
volgen, al is dat niet rigide, op basis
van de verschillende functies die Assen
heeft gehad. Eerst het ontstaan van het
landschap, dan de kloosternederzetting,
vervolgens provinciehoofdstad, daarna
garnizoensplaats en ambtenarenstad,
en als laatste hoofdstuk Assen als regio
naal verzorgingscentrum. Elk hoofdstuk
bestaat uit een algemene inleiding, met
illustraties (waarvan de bronvermelding
erg summier is), gevolgd door een aantal
historische kaarten die wél van goede
kartobibliografische gegevens vergezeld
gaan en waarbij steeds een beknopte
toelichting wordt gegeven. Het boek is
duidelijk niet bedoeld om de hele geschie
denis van Assen in kaartbeelden weer
te geven, maar om een verzameling van
Gedeelte van kaart 5.14 (Wandelkaart van Assen, ca.i88s).
in het boek voor (noch qua figuren, noch
qua tekst). Een opvallende kaart is 5.13,
het minuutplan uit 1880. Een kadastrale
raamkaart waar het Kadaster in die tijd mee
heeft geëxperimenteerd maar wat nooit tot
algemene invoering heeft geleid. Voorts bij
zonder is kaart 6.10, de oorlogssituatie in
oostelijk Drenthe in april 1945. Deze is na
de oorlog handmatig ingetekend door de
toenmalige Duitse bevelhebber zelf op
basis van zijn herinneringen.
De balans tussen de verschillende kaart-
soorten is goed. Kaarten voor topografie,
infrastructuur, grondbelasting, stadsuit
breiding en toerisme wisselen elkaar goed
schaal is vermeld, maar niet de schaal
waarop die in het boek is afgebeeld.
Deze atlas maakt overigens geen deel
uit van de serie historische stedenatlas-
sen, die uitgeverij SUN produceert, maar
het is een zelfstandige publicatie naar
aanleiding van Assens dubbeljubileum als
nederzetting en als stad.
Al met al is het een prettig bladerboek,
dat een fraai kartografisch inzicht geeft in
de ontwikkeling van een provinciestad.
Ook hier de vraag: wie volgt?
Ad van der Meer, redacteur
Stiuto
Ran oh
50 Geo-lnfo 2010-2
