Libella/Libra
Zonnewijzer
Conclusie
Samenvatting
Summary
Literatuur
Fig. 12. Meettouw.
De onderverdeling is in 24 passus 1,5 m),
die gemarkeerd zijn met messing knopen
(fig. 12). De maatvastheid van het touw
wordt bereikt door het eerst op te rekken
met behulp van gewichten, totdat de maxi
male rek bereikt is en vervolgens met was
en hars te behandelen om het watervast
te maken. Vervolgens worden de eerder
vermelde knopen in het touw aangebracht.
Aan de uiteinden heb ik ringen aange
bracht die met behulp van een pen aan de
grond verankerd worden. Door het touw
vervolgens onder spanning te bewaren
blijft het zijn lengte behouden en is het
ook niet meer beïnvloedbaar doorvocht.
Door gebruik te maken van meetpennen
kunnen zo gemakkelijk ook grotere lengtes
gemeten en uitgezet worden (fig. 13).
De Libella of Libra is te vergelijken met
een moderne timmermanswaterpas.
De constructie bestaat uit een houten
driehoek met vanuit de punt een schiet
lood dat, als de onderste balk waterpas
ligt, precies boven een aangetekende lijn
hangt. Het gebruik van de Libra is vooral
om kleine hoogteverschillen te meten en/
of uit te zetten. Met de Libra, geplaatst op
een balk, kunnen natuurlijk ook verschil
len tot de balkiengte overbrugd worden
(fig. 14 en 15).
3/4/5-Steek
De 3/4/5-steek is natuurlijk algemeen
bekend. Door in een koord knopen te leg
gen in de verhouding 3/4/5 (de indeling
is uiteraard afhankelijk van de lengte van
het koord) kan op eenvoudige wijze een
haakse hoek uitgezet worden.
Dit instrument is voor de Romeinse land
meter van belang om de noordrichting te
kunnen bepalen. De moeilijkheid bij deze
constructie is de afhankelijkheid van de
breedtegraad waar de zonnewijzer voor
gemaakt is. Op de in de bronnen vermelde
site staat onder andere de berekening om
een zonnewijzer te maken die geschikt is
voorde breedtegraad van Nederland en
België (fig. 16).
Fig. 16. Zonnewijzer.
De instrumenten die door mij geconstrueerd
zijn kunnen worden gebruikt voor eenvou
dige geodetische metingen. Aangezien ik
geen instrumentmaker ben en de construc
tie heb uitgevoerd met eenvoudig hand
gereedschap, is de nauwkeurigheid slechts
voldoende om eenvoudige metingen uit te
voeren. De nauwkeurigheid van de instru
menten wordt groter als een professioneel
instrumentenmaker ze produceert.
De workshops die aan diverse scholen in
Maastricht zijn gegeven zijn door de leer
lingen enthousiast ontvangen. Voor hen
was de landmeetkunde onbekend terrein.
Door zelf de eenvoudige metingen en
uitzettingen uit te voeren hebben ze hier
inzicht in gekregen. De begeleidende
docenten zagen in dat door deze work
shop de landmeetkunde begrijpelijker is
geworden.
Verder is het idee ontstaan om een
tentoonstelling met de werktitel 'meten
is weten'te organiseren. De bedoeling is
om diverse aandachtsvelden waar'meten'
betrekking op heeft in de expositie op te
nemen. De planning hiervoor is in 2011 in
Centre Ceramique te Maastricht.
Indien er interesse is in de reconstructie
van deze instrumenten bestaat natuurlijk
de mogelijkheid contact met mij op te
nemen, eventueel ook voor constructiete
keningen of uitleg.
Romeinse geodetische instrumenten
Het Romeinse wegenpatroon was in 2009
het thema van de culturele biografie van de
gemeente Maastricht. De auteur bouwde daar
bij voor basisschoolleerlingen acht Romeinse
geodetische instrumenten na. Het artikel geeft
een beschrijving van die instrumenten, geeft
aan waar ze voor dienden en biedt tips om ze
ook na te bouwen.
Roman geodetic instruments
The Roman infrastructure was the theme of the
2009 cultural biography of Maastricht. On this
occasion, the author modelled eight Roman
geodetic instruments to instruct primary school
pupils. The article provides a description of the
instruments, indicates jheir usage and gives
suggestions on how to model them yourself.
Isaac Moreno Gallo, Roman surveying:
www.traianvs.net/pdfs/surveying.pdf
J.R Adam, Roman buiding Materials and
Techniques: www.scribd.com/doc/14572138/
Roman-Building-Adam
H.C. Pouls, De Landmeter. Inleiding in de
Geschiedenis van de Nederlandse Landmeet
kunde, Alphen aan den Rijn 1997
Zonnewijzer: www.astrolemma.be/
Verhalen_horizontale.htm
O.A.W. Dilke,77ie roman land surveyors an
introduction to the agrimensores,
University of Akron (student competition):
www.su rveyh i story.org/
university_of_akroni.htm
Fig. 15. Detail Libra.
Geo-lnfo 2010-3 9
