Dioptra
O
te graveren deze hogere nauwkeurigheid
iyMeriiin.l-14—
vTziëffijnS
Decempeda
afmetingen (bol en spits) om de twee
lijnen gemakkelijker te kunnen identifice
ren. Het materiaal waaraan de schietloden
hangen is vlastouw.
Uit de beschrijving van Hipparchus (146-127
v.Chr.) blijkt dat dit instrument bij de Grieken
bekend was. Heron van Alexandrië heeft dit
instrument nog verbeterd. Diverse recon
structies zijn in de moderne tijd uitgevoerd
doorJ.P. Adam (1989) en H. Schone (1903)
(fig. 4 en 5). Ik ben uitgegaan van de recon
structie door J.P. Adam, aangezien hierbij
de mogelijkheid bestaat het instrument te
fixeren boven een meetpunt. De Dioptra is
vooral geschikt voor driehoeksmeting in het
horizontale vlak, het instrument is daarom
ook gebruikt bij de constructie van aqua
ducten om de richting van tunnels door
heuvels en gesteente te bepalen.
Fig. 4. Reconstructie van een Dioptra doorJ.P. Adam.
De dioptra bestaat uit een houten
loodstaaf van ongeveer 150 cm met
hieraan bevestigd een steischroevenblok
die een horizontale schijf draagt. Deze is
gecentreerd, boven de loodstaaf geplaatst
(fig. 6). Aan dit steischroevenblok zijn
haaks op elkaar twee lood lijn be vesti
gingen geplaatst om de schijf in het
horizontale vlakte justeren met behulp
van drie stelschroeven. Op de horizontale
schijf ligt een tweede horizontale schijf
waarin de gradenverdeling is aangebracht
Fig. 5- Reconstructie van een Dioptra van H. Schone.
Fig. 6. Eigen reconstructie van een Dioptra.
(fig. 7). Ik heb in de constructie gekozen
voor een indeling in 360 graden met een
onderlinge gradenafstand van 2 graden
aangezien een kleinere indeling (1 graad)
constructief niet mogelijk was. Indien voor
een messing of koperen plaat gekozen
wordt kan door de gradenverdeling hierin
wel bereikt worden. Hierop is het vizier
geplaatst. Het driepootstatief met vaste
poten is zo gemaakt dat de loodstaaf
hierin met behulp van wiggen vastgezet
kan worden. Aan de loodstaaf hangen ook
twee loodlijnen om deze verticaal te plaat
sen. Het vizier is zodanig uit hout gemaakt
dat de verhoudingen hiervan 1:10 zijn ten
opzicht van de horizontale hoofdas en
de zijkant (fig. 8). Hierdoor ontstaat de
mogelijkheid om afstanden te meten.
Plaats een jalon in de hoofdrichting door
door het vizier te kijken. Plaats op deze lijn
Fig. 7. Randverdeling en vizier van deze reconstructie.
100
Fig. 8. Vizierlijnen.
vanuit het punt een tweede jalon haaks
op de hoofdas, zodanig dat men deze kan
zien door schuin over het vizier te kijken.
Hierdoor ontstaat een z-hoek. Door nu deze
korte afstand te meten en met 10 te ver
menigvuldigen is ook de afstand naar het
basispunt bekend (fig. 8). Door een door mij
uitgevoerde controlemeting van een wil
lekeurige driehoek die met behulp van een
totalstation onafhankelijk gecontroleerd is,
blijkt dat een nauwkeurigheid van 2 graden
te bereiken is voor diverse metingen, uit te
voeren met de historische Dioptra.
Dit instrument is een Romeinse meetlat
van 10 Romeinse voet +/- 3 m voor het
6 Geo-lnfo 2010-3
