Een nieuw leven voor een VOC-kaart
Recycling in de 17e eeuw
Het recyclen van verouderde producten is in het huidige tijdperk van milieubewustzijn'hot'. Toch deed
men in het verre verleden ook al aan het hergebruiken van allerlei zaken, die het oorspronkelijke doel niet
meer dienden. Zo kwam onlangs in de Universiteitsbibliotheek Utrecht (UB) een fragment boven water
van een ize-eeuwse manuscriptkaart van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Dit perkamenten
fragment bleek een tweede leven te hebben geleid als (latere) boekband voor het werk Lud. Carrionis
Emendationum etobservationum, in 1583 uitgegeven door Gilles Beys te Parijs (fig. 1).
Dr. Marco van Egmond, conservator van de kaartenverzameling van de Universiteitsbibliotheek Utrecht, m.vanegmond@uu.nl
In 1938 is de boekband met het fragment
vervangen door een nieuwe omslag. De
oude omslag wordt sindsdien afzonderlijk
bij het boek bewaard. Destijds is er verder
geen aandacht meer aan geschonken,
totdat een catalogiseerder oude drukken er
in 2010 weer tegenaan liep.
De binnenzijde van de oude omslag betreft
dus een kaartfragment, dat 40 x 30 cm
meet en in handschrift delen van onder
andere de Indische Oceaan, het Arabisch
schiereiland en India toont (fig. 2). Het blijkt
onderdeel te hebben uitgemaakt van een,
waarschijnlijk i7e-eeuwse, overzichtskaart
van de Indische Zee of Oceaan, een belang
rijk stuk van het toenmalige octrooigebied
van de VOC (fig. 3).
De in 1602 opgerichte VOC ontwikkelde
JUirtayaf
zich als particuliere
handelsonderne
ming in korte tijd
tot het grootste
scheepvaartbedrijf
ter wereld. De
onderneming had
in de hoogtijdagen
een vloot van meer
dan honderd sche
pen, tienduizenden
medewerkers en
vele pakhuizen in
de Nederlanden
en overzee. Het
handelsimperium
strekte zich uit van
Kaap de Goede
Hoop tot Japan en
China. Voor de VOC
was een goede ken
nis van de geogra
fische en nautische
gesteldheid van
de vaarwateren en
handelsgebieden
natuurlijk van groot
belang. Vanuit
kartografische werk
plaatsen werden fig. 2. Binnenzijde van de boekband met afbeelding van delen van de
daarom betrouw- Indische Oceaan, het Arabisch schiereiland en India.
bare zeekaarten
vervaardigd. Deze kaarten gebruikten de zee, ook wel 'overzeilers'genoemd, leidden
schippers als een soort 17e- en i8e-eeuws de schippers over de Atlantische en Indi-
navigatiesysteem bij het uitzetten van de sche Oceaan. Grootschalige detailkaarten
route naar de Oost. Kleinschalige over- moesten zorgen voor een goede navigatie
zichtskaarten voor de navigatie over open bij het verlaten van Holland, door Het
Fig. 1. Het werk 'Emendationum et observationum'
van Louis Carrion (Parijs: Gilles Beys, 1583) met de
bijbehorende voormalige boekband (Utrecht UB,
MAG: B qu 29 (Rariora)).
"4
10 Geo-lnfo 2010-9
