Slot
Samenvatting
Summary
(Eindnoten)
de prismakijker met de evenwijdige
verschuiving van de vizierlijn heeft plaats
gemaakt voor de in verticaal vlak geknikte
prismakijker. Hierdoor is het mogelijk
geworden elevatiemetingen tot noo%o uit
te voeren en is de batterijkijker overbodig
geworden.
Ik had verwacht dat het gebruik van
KRT's bij de artillerie overbodig zou zijn
geworden door de ontwikkeling van de
GPS-systemen.Tot mijn genoegen zag
ik op foto's van het uitrichten van een
mortieropstelling in Bosnië tijdens een
oefening van SFOR-7 in juni 2000, dat er
een KRT werd gebruikt, dat in grote trek
ken overeenkomt met mijn exemplaar en
vermoedelijk de G11-1 zal zijn geweest.23
In 1966 werd een rekenautomaat in
gebruik genomen, die het eind van de
rekenschijf en rekenmachine bij de veldar
tillerie inluidde.
In 1968 maakte het gyroscopisch oriënta
tietoestel de Wild ARK-i zijn entree zodat
men niet meer van de magneetnaald
afhankelijk was met al haar afwijkingen als
er ijzeren voorwerpen in de buurt waren.
Na 1969 werden de houwitsers zelfrijdend
en was er sprake van snel verplaatsbare
pantserartillerie, waardoor het meten van
veelhoeken met een KRT en een meet
band in feite een achterhaalde zaak werd.
De waarnemers bij de frontlijn kregen in
1983 laserafstandsmeters en in 1989 kwam
het KRT G11 met een electro-optische
afstandsmeter de distomat DI-5 bij deTMD
in gebruik, waardoor de meetband niet
meer nodig was. In 1992 werd deTMD vrij
wel overbodig door het invoeren van een
meetvoertuig, dat was uitgerust met een
meetsysteem. Dit systeem was gekoppeld
aan de door het voertuig afgelegde weg
vanaf een in coördinaten bekend punt.
Alleen bij het eindpunt werd het KRT nog
ingeschakeld om de kaarthoekhoofdrich-
ting aan te geven.
In de jaren 80 waren er bij de legerleiding
vergevorderde plannen om op afstand
bestuurbare, onbemande vliegtuigjes
(drones) aan te schaffen om vijandelijke
doelen te lokaliseren.24 Wanneer de artil
lerie tot de aanschaf hiervan is overge
gaan is mij niet bekend (dienstgeheim?).
Wel stond er even voor de jaarwisseling
2009/10 in de krant, dat de overheid
een met camera's uitgerust onbemand
vliegtuigje van ongeveer 1,5 m lang had
ingezet om nieuwjaarsrellen in de gaten
te kunnen houden. De conclusie dat deze
vliegende detective bij de artillerie al lang
werd ingezet, zal niet ver mis zijn.
Gezien de niet te stuiten opkomst van
plaatsbepalingssystemen met behulp
van satellieten, lijkt mij ook de conclusie
gewettigd, dat de in dit artikel genoemde
instrumenten inmiddels op een enkele
uitzondering na tot de geschiedenis
van de veldartillerie behoren. Bijna al de
genoemde instrumenten en vuurmonden
van de Nederlandse Veldartillerie zijn te
bewonderen in het museum op het terrein
van het Artillerie-Schietkamp in 't Harde
op deVeluwe (fig. 9).
Landmeten en landmeters speelden ook
een rol bij deTerreinmeetdienst van de
Nederlandse Artillerie. Goede instru
menten waren van levensbelang. In deze
bijdrage de aandacht voor het fenomeen
van het kompasrichttoestel. De auteur
werd in het jaar 1958 opgeroepen om zijn
militaire dienstplicht bij de veldartillerie te
vervullen, maar plaatst de materie van de
richtingsmeting in een breder kader.
Surveying and surveyors were important
for the Terrain Surveying Service of the
Dutch Artillery. Accurate instruments were
of vital importance. This article focuses
on the Aiming Circle. The author served
his military service in 1958 with the Field
Artillery, but puts the matter of the level
compass in a broader context.
1 AJ. van der Meer, De ferreinmeetdienst der
artillerie, Geodesia, 1980-11;
p. 420-424, te raadplegen via dehollandse-
cirkel.courant.nu/index.
2 Roger Crowley, Constantinopel 1453, p. 115.
Amsterdam 2005.
3 De Dulle Griet te Gent, na 1430 vervaardigd.
4 Www.nps.gov/history. Artillery through the
Ages. Sept. 2003.
5 Het in 1897 ontwikkelde Franse 75 mm
veldkanon had een bereik van 6900 m
en de Parijse 21 cm kanonnen van Krupp
konden 80 km halen in 1918. Vermeld in lan
Westwell, De Eerste Wereldoorlog dag na
dag bekeken, p. 28 en 159.
6 Leendert van der Ent, 150 jaar goed in zicht,
p. 18-26.
7 De handleidingen tot 1941 zijn afkomstig
van het documentatiecentrum van het
Nederlands Artillerie Museum, 't Harde.
8 Www.grebbeberg.nl/bibliotheek/data
Artillerie GB N (2.2) Plaatsbepaling, p. 38.
9 Harry P.M. Clerx, Wat produceerde Nedinsco
in het verleden, p. 5 t/m n,Venlo2007.
10 Www.grebbeberg.nl. A.M.A.Goosens, Het
Staatsbedrijf der Artillerie Inrichtingen,
p. 24,26, dec. 2007.
11 Henk Holsbrink, Degrees, grads, mils en
streken, in: De Hollandse Cirkel, 2010-1, p. 24.
12 Www.grebbeberg.nl.Artillerie .GB N, p. 38,
aug. 2006.
13 www.nationaalarchief. nl
14 Zie ook de verlanglijst van 1937 van de
inspecteur van de Artillerie in De boedel
van Wapeningen. ...van L.Aardoom in: De
Hollandse Cirkel, 2010-1, p. 22.
15 Beknopte handleiding tot kennis der Artille
rie 1935. Afkomstig van Nederlands Artillerie
Museum, 't Harde.
16 Harry P.M.Clerx, Wat produceerde Nedinsco
in het verleden, p. 78, Venlo 2007.
17 Min. van Oorlog. Artillerie, Ontwerp
voorschrift Kompasrichttoestel No's. 1,2 en
3.1946. Legermuseum Delft.
18 KNB. Pr. Irene. Artillerie Meet- en richt-
instrumenten. Het Kompasrichttoestel No. 7.
Ontwerp. Legermuseum Delft
19 Henk Holsbrink, Degrees, grads, mils en
streken, in: De Hollandse Cirkel, 2010-1, p. 25.
20 Inspectie Technische Dienst, Instrument-
makersKompasrichttoestel Mi, enz.Techn.
Handleiding 1954. Legermuseum.
21 L van der Ent, 150 Jaar Goed In Zicht,
p. 49. Katwijk 2007.
22 Harrie Luijten, Een veteraan uit WO I, in:
De Hollandse Cirkel, 2005-1, p. 2-6.
23 Www.stoottroepers.nl/margriet
24 De in het slot genoemde jaartallen en
veranderingen zijn ontleend aan 200 jaar
Rijdende Artillerie 1793-1993 van
B. Schoemaker J.P.C.M. Van Hoof,
Den Haag 1993.
Fig. 9. Baretembleem veldartillerie.
Geo-lnfo 2010-10 9
