De Friese Bosatlas - een kritiek
Reactie
VAN FRYSLAN
(Vervolg op: Boekbespreking'Twee atlasparels uit het noorden'van Ad van der Meer in
Geo-lnfo 2010-2, p. 48-50)
Henk Holsbrink
»*-«§**&,-J?"*Sr
Bij Noordhoff Atlasproducties te Gronin
gen verscheen in 2009 'De Bosatlas van
Fryslan' waarin alle geografische informa
tie over Friesland in kaart werd gebracht.
De geografie van vele onderwerpen van
Friesland, zoals economie, historie, land
bouw, landschap, taal en toerisme werden
in 17 hoofdstukken in kaart- en tekstvorm
verbeeld.
Tijdens de laatste bijeenkomst van dit jaar
van het werkverband 'Skiednis fan Krite,
Lan en Wetter'van de Fryske Akademy
sprak ik over deze Friese Bosatlas met
medelid ir. L. Eringa. Hij was van 1970-1982
lid van Gedeputeerde Staten van Friesland
en belast met landbouwaangelegenheden
en dus ook met de voorberei
ding van ruilverkavelingen.
Naar zijn zeggen miste hij
een kaartje over de uitge
voerde grote ruilverkavelin
gen, die toch van zeer grote
invloed zijn geweest op de
Friese landbouw en even
eens op het daardoor sterk
veranderde landschap, de
natuur alsmede de infrastruc
tuur. Hierover aangesproken
werd mijn eigen visie op de
uitgegeven atlas door hem
bevestigd, temeer omdat
ik na mijn eerste blik in
het trefwoordenregister al
constateerde dat het woord
'ruilverkaveling'en zijn latere
equivalent 'landinrichting'
daar niet in voorkomen. Bij
het nader in beschouwing
nemen van de Friese Bosatlas
viel al op dat het begrip
ruilverkaveling schaars wordt
vermeld in tekst en beeld.
In hoofdstuk 2,'Kaarten'zijn vele unieke
kaarten opgenomen. Zo ook de IJskaart
uit 1907, die niet dagelijks zal zijn gebruikt.
De kaarten van de uit te voeren plannen
werden, voor en na de stemming door
vele functionarissen van overheden die
met de uitvoering van ruilverkavelingen
waren belast, alsmede door de betrok
ken boeren en eigenaren, wel dagelijks
gebruikt. En wel de bij het Rapport van
de ruilverkavelingen behorende kaarten
waarop deze plannen voor de aanleg van
nieuwe wegen en waterlopen alsmede het
landschapsplan waren uitgetekend. Wat
het eerste betreft in de dagelijkse praktijk
'het stemmingskaartje'genoemd.
Het is toch een gemis dat fragmenten
van deze kaartjes in de atlas ontbreken
omdat het een uitstekend inzicht zou
kunnen verschaffen in de veranderin
gen die de plannen tot ruilverkaveling
met zich mee zouden gaan brengen in
landbouwomstandigheden en landschap.
Wat het laatste betreft ter illustratie (fig. i.):
op het hierbij afgedrukte fragment van
het landschapsplan is omlijnd zichtbaar
gemaakt welke gebieden rond het dorp
Ee met natuurwetenschappelijke en
landschappelijke waarden aan natuurin-
stanties zouden worden toegewezen. Bij
de aktepassering op 3 maart 1986 is dit
gerealiseerd door ruim 200 ha aan het
Fryske Gea en Staatsbosbeheer in eigen
dom over te dragen.
In Friesland zijn op deze wijze de laatste
50 jaar enige duizenden hectare aan
natuurgebieden gerealiseerd. In hoofd
stuk 4, 'Landschap'van de atlas wordt
evenwel over het fenomeen 'ruilverka
veling'niets vermeld, hoewel er meer
ingrijpende veranderingen in het Friese
landschap waren ontstaan als gevolg van
uitgevoerde ruilverkavelingen. In hoofd
stuk 5,'Water'wordt wel op bladzijde
94 ruilverkaveling in de tekst genoemd,
maar dan als'opmaat'en verklaring van
de plannen tot oprichting en concentratie
van de vele kleine waterschappen. Dit met
een aantal tussenstappen tot het huidige
'Wetterskip Fryslan! waarvan op deze
bladzijde 94 wel een aantal kaartjes van
de tussenstappen waren afgedrukt. Vrijwel
de enige keer dat het woord 'ruilverkave
ling'op deze bladzijde werd gebruikt was
bij de constatering dat in de naoorlogse
situatie'vanwege voedselschaarste er
12 Geo-lnfo 2010-10
