Ruilverkaveling onder
belicht in Friese Atlas
behoefte was aan een (goedkopereen
grotere landbouwproductie dat leidde tot
de start van de naoorlogse ruilverkavelin
gen'. De versnippering van de waterbe
heersing was een belangrijke hindernis
voor de uitvoering van de aan ruilverkave
ling verbonden werken. Immers, na het
gereedkomen van waterbeheersingswer-
ken moeten gemalen en waterlossingen
overgenomen worden door de overheid.
Bij het ontbreken van een goed functio
nerend waterschap kon dat in het geheel
niet. In de beschrijving van de land
schapstypes wordt in hoofdstuk 6, 'Natuur,
milieu en klimaat'over de uitgevoerde
verkavelingen niet gerept, terwijl toch de
gevolgen van de uitvoering van talloze
omvangrijke ruilverkavelingen voor
natuur en landschap alsmede ook voor
de landbouw aanzienlijk groot waren.
Wat de landbouw betreft is het toch zo
dat er in de tweede helft van de vorige
eeuw een grote sanering is geweest in de
Friese akkerbouw en veehouderij. Talloze
te kleine bedrijven
werden opgeheven
en in plaats daarvan
konden in het kader
van de Friese ruilver
kavelingen vele honderden bedrijven wor
den vergroot tot een voor die tijd levens
vatbare grootte met bedrijfsgebouwen die
'bij de tijd waren'. Op deze veranderingen
in de landbouw is nauwelijks in tekst en
kaart wat terug te vinden. In hoofdstuk 9,
'Wonen en Werken, wordt over bedrijfsver
Fig. 2. Friese Ruilverkavelingen anno 1985.
Fig. 7. Fragment van het landschapsplan nabij Ee rond 1970.
groting als gevolg
van ruilverkaveling
geen aandacht
geschonken. Wat
'werken' betreft:
vele functionaris
sen van Cultuur
technische Dienst,
Grontmij, Heidemij,
Kadaster, Staatsbos
beheer, Oranje
woud en aanne
mersbedrijven zijn
werkzaam geweest
in Friesland en
hebben de econo
mie destijds een
steuntje in de rug
gegeven. Een kleine helft van genoemde
medewerkers heeft in een of andere vorm
de klassieke landmeetkunde en kartogra-
fie wel in de ruilverkavelingen beoefend.
Wat hoofdstuk 14,'Infrastructuur'betreft:
op basis van het stemmingsplan zijn vele
tracé's vrijgemaakt
en aan de overheden
in eigendom toebe
deeld. Hierover is in
dit hoofdstuk niets
terug te vinden. In hoofdstuk 15, 'Friese
Gemeenten'wordt alleen bij Ameland
melding gemaakt van de Ballumermieden
als de eerste ruilverkaveling van Neder
land die in 1916 op vrijwillige basis tot
stand kwam. Maar over de eerste wette
lijke ruilverkaveling'De Hollumer Mieden',
in 1928 voltooid
conform de eerste
ruilverkavelingswet
van 1924, wordt
niets in dit hoofd
stuk genoemd.
Evenals bij de
overige gemeenten
waar niets wordt
vermeld over de
eerdergenoemde
grote wettelijke
verkavelingen, die
de laatste 50 jaar tot
stand zijn gekomen.
Om deze reden
mis ik dan ook een
kaartje van de in
de vorige eeuw
uitgevoerde ruilver
kavelingen en vind
ik het een misser dat over deze invloeden
niets in de atlas is te vinden.
In hoofdstuk 16 zijn van alle gemeenten
topografische kaarten van het Friese land
schap opgenomen.
In Geo-lnfo 2010-2 vond door redacteur
Ad van der Meer dus een uitgebreide
bespreking van de atlas plaats. Dit met zeer
waarderende woorden over deze in de
atlas opgenomen topografische kaarten
('atlasparels uit het noorden'). Helaas con
stateerde hij, door wellicht het ontbreken
van informatie over de Friese ruilverkave
lingen, niets van de invloed van deze uit
gevoerde verkavelingen die op genoemde
kaarten duidelijk zichtbaar is. Zonder de
vermelding dat de al eerder genoemde
ruilverkavelingen hebben plaatsgevon
den zou men de indruk krijgen dat er de
afgelopen eeuwen niets zou zijn veranderd
in het landschap en er geen Ecologische
Hoofdzone in verkavelingverband werd
aangelegd. Maar het hierbij afgedrukte
kaartje wijst wel uit dat er wel degelijk door
de uitvoering van de verkavelingen deze
en andere grote ingrepen hebben plaats
gevonden, waarover de atlas zwijgt. Op dit
kaartje is naar de stand van 1985 globaal
met een tintverschil zichtbaar waar in het
zuiden gereedgekomen, in het midden in
voorbereiding zijnde of in het noorden in
uitvoering zijnde ruilverkavelingsblokken
in Friesland gelegen waren (fig. 2). In feite
blijkt uit deze afbeelding dat Friesland
één grote ruilverkaveling heeft omvat.
Het is naar mijn mening een gemiste kans
geweest om deze ontwikkelingen van
Friesland zowel in tekst- als in kaartvorm in
de atlas te negeren.
Geo-lnfo 2010-10 13
